Polak czy Niemiec. Spór o narodowość Mikołaja Kopernika

Czy Kopernik był Polakiem?

Idea narodu. Uczony żył w XV–XVI w., kiedy normy przynależności narodowej bardzo różniły się od tych przyjmowanych współcześnie. O zaliczeniu kogoś do „narodu” decydowały względy polityczne – zamieszkiwanie w danym państwie, wierność jego władcy, w mniejszym zakresie wyznawana religia, a w jeszcze mniejszym używany na co dzień język.

Dopiero przemiany zapoczątkowane w XVI w. (w kwestiach religijnych, reformacja) i na przełomie XVIII/XIX w. (naród w rozumieniu etnicznym i językowym, a nie wyłącznie politycznym) przyniosły nowe rozumienie przynależności narodowej. To nowoczesne pojmowanie narodu legło u podstaw idei państw narodowych i tworzenia w tym czasie narodów niemieckiego czy włoskiego, z drugiej strony służyło utrzymaniu odrębności narodowej na zasadzie wspólnego języka – dotyczyło to m.in. Polaków pozbawionych własnego państwa. Posłużyło też wielu narodom środkowej i wschodniej Europy do odnalezienia swojej tożsamości i odrębności, np. Litwinom, Łotyszom i Estończykom, Czechom i Słowakom, Ukraińcom itd.

Sam o sobie. Należy więc postawić pytanie – kim czuł się Mikołaj Kopernik, jak sam się identyfikował i czy określił swoją etniczną przynależność? Jedyną ojczyzną, do której bezpośrednio odniósł się w swoim najważniejszym dziele „De revolutionibus” – było jego miasto rodzinne Toruń. Na karcie tytułowej norymberskiego wydania księgi jego autora opisano jako: „Nicolai Copernici Torinensis” (Mikołaj Kopernik torunianin).

Nie oznacza to jednak, że brakuje innych, pośrednich dowodów na samoidentyfikację uczonego. Astronom był wiernym poddanym kolejnych królów polskich z dynastii Jagiellonów (za jego życia rządzili Kazimierz IV, Jan Olbracht, Aleksander I i Zygmunt I Stary), co zgodnie z panującymi wówczas normami prawnymi i obyczajowymi czyniło go Polakiem.