Pierwsze gminy chrześcijańskie i patriarchat. Chrześcijaństwo na terenach bałkańskich rozwijało się od swych początków. Greckie miasta na wybrzeżu egejskim – Korynt, Ateny, Filippi, Tesalonikę, ale też interior Macedonii – odwiedził w podróżach misyjnych święty Paweł, zakładając tam chrześcijańskie gminy. W Konstantynopolu od 381 r. mieściła się siedziba jednego z pięciu patriarchów, głównych ośrodków władzy duchowej w ówczesnym Kościele (pozostałe to Rzym, Antiochia, Aleksandria i Jerozolima). Tu znajdowało się epicentrum najważniejszych sporów teologicznych i zjawisk społeczno-politycznych, które doprowadziły do uformowania się prawosławia.
Symfonia władz duchowych i świeckich. Jesteśmy przyzwyczajeni do postulatu, że udział w praktykach religijnych jest prywatną sprawą każdego człowieka. To byłoby zapewne zaskakujące i niezrozumiałe dla przedstawicieli dawnych społeczeństw. Sprawowanie kultu religijnego było dla nich sprawą publiczną. Tak samo i rozdział państwa od Kościoła – stanowiący normę we współczesnych społeczeństwach zachodnich – zostałby przez ówczesnych odebrany z niedowierzaniem.
Cesarz w dawnym Rzymie nosił tytuł pontifex maximus, najwyższego kapłana. Mimo że od czasów Gracjana (375 r.) rzymscy władcy zarzucili – ze względu na pogańskie konotacje tego tytułu – jego używania, pozostali opiekunami Kościoła i zachowali nadzór nad jego sprawami. To właśnie cesarze zwoływali zgromadzenia powszechne biskupów (sobory ekumeniczne). Pierwszy taki odbył się z inicjatywy Konstantyna Wielkiego w 325 r. w Nicei. Sobory zyskały z czasem status najważniejszego organu orzekającego w kwestiach dyscyplinarnych i dogmatycznych. Sobór nicejski rozstrzygnął kwestie arianizmu (pełni bóstwa Jezusa) i daty obchodzenia Wielkanocy.