Element układanki. Stulecie XIX i początek XX nazywano wiekiem siły Europy, gdyż osiągnęła ona apogeum znaczenia w świecie. Był to również czas bardzo burzliwy na Starym Kontynencie, doszło tu do wielu konfliktów i wojen, do odrodzenia się lub uformowania nowoczesnych narodów, które podjęły walkę o suwerenność; wielokrotnie zmieniano granice i pojawiały się nowe państwa. Jednym z ważnych elementów tej układanki stały się Bałkany. Jak zauważył historyk i bałkanista Mieczysław Tanty: „tak wielkich przemian politycznych i terytorialnych nie przeżywała żadna inna część Europy”.
Doskonale pasują do opisu ówczesnej sytuacji w regionie powstałe w późniejszym czasie takie pejoratywne określenia, jak np. kocioł bałkański, bałkańska beczka prochu, miękkie podbrzusze Europy, bałkanizacja, chociaż przez długi czas tę część świata zwano także Turcją w Europie, Półwyspem Orientalnym.
Strategiczna rola Bałkanów. Skąd wynikało zainteresowanie mocarstw tym obszarem? Wpływ miało niewątpliwie jego położenie geostrategiczne – Bałkany znajdowały się na styku ważnych szlaków pomiędzy Europą, Afryką i Azją. Dla Anglii i Francji była to np. możliwość łączności z ich koloniami. Znaczenie regionu wzrosło po otwarciu Kanału Sueskiego (1869 r.) oraz po przejęciu nad nim kontroli przez Brytyjczyków. Obszar ten odgrywał także ważną rolę w połączeniu Morza Czarnego z Morzem Śródziemnym poprzez cieśniny Bosfor i Dardanele (nazywane złotymi wrotami lub złotym mostem), co było szczególnie ważne dla Rosji, która w XVIII w. stała się obok Turcji państwem czarnomorskim.
Kontrola nad Bałkanami to także możliwość oddziaływania politycznego, gospodarczego czy militarnego na sytuację w południowej i środkowej Europie.