Druga Rzesza czyli zjednoczone Niemcy

Druga Rzesza została utworzona pod dyktando Prus, które miały w niej dominującą rolę. Ale trudno mówić, że tożsamość pruska przelała się na wszystkich Niemców.

Akt dynastyczno-wojskowy. Niemcy w 1871 r. wybiły się na zjednoczenie w rezultacie skalkulowanego na chłodno i przeprowadzonego z żelazną konsekwencją planu politycznego Bismarcka, nierzadko wbrew potężnym oponentom wewnętrznym, z morderczą efektywnością pruskiego oręża. Druga Rzesza nie powstała – co postulowały podczas Wiosny Ludów środowiska liberalne – w wyniku oddolnych wysiłków społeczeństwa. Musiało to rzutować na kształt ustroju państwa i przyświecającą mu ideologię.

W konstytucji z 1871 r. w ogóle nie pojawiło się słowo naród ani kategoria praw obywatelskich. Dokument ten był raczej aktem dynastyczno-wojskowym. Opisywany w nim skomplikowany ustrój, szyty zresztą pod Żelaznego Kanclerza, stanowił kompromis między konserwatywną zasadą monarchiczną a liberalną zasadą reprezentacji, pozostawiający przy tym sporo możliwości interpretacyjnych. Późniejszy cesarz Fryderyk III określił go mianem uporządkowanego chaosu. Bismarck zazdrośnie strzegł swej władzy. Część ustępstw wymuszał, głęboko wierząc w prawomocność takiego postępowania. Groźba obalenia konstytucji stanowiła – jego zdaniem – część ładu konstytucyjnego.

Cesarz, Bundesrat, Reichstag, rząd. Władza, jaką posiadł cesarz, była bardzo rozległa. Na mocy konstytucji z 1871 r. mianował on i odwoływał kanclerza oraz innych wysokich urzędników państwowych, zwoływał i rozwiązywał Reichstag, miał prawo inicjatywy ustawodawczej oraz czuwał nad wykonaniem ustaw Rzeszy. Mógł także wprowadzić stan wyjątkowy i zmienić konstytucję. Prowadził politykę zagraniczną, a za zgodą Bundesratu wypowiadał wojnę i zawierał pokój oraz umowy międzynarodowe. Stał także na czele wojska na podstawie przysługującego mu prawa dowodzenia (Komandogewalt).

Nie oznaczało to oczywiście władzy absolutnej.