Prolog 2. Jedna cywilizacja, dwa imiona
Prolog 2. Od Persji do Iranu
Geograficzna mozaika i cywilizacyjny pomost. Iran leży na styku Bliskiego oraz Środkowego Wschodu. Jego rozległe terytorium – ok. 1,63 mln km kw. – obejmuje niemal wszystkie typy krajobrazu. Przez wieki krzyżowały się tu drogi handlowe i kulturowe – od starożytnego Jedwabnego Szlaku po współczesne korytarze transportowe surowców czy idei. Choć dzisiejszy Iran zamykają jasno wytyczone granice, w historii ich przebieg był zmienny – kolejne dynastie władały różnymi ziemiami leżącymi między Kaukazem i Mezopotamią a Azją Środkową i północnymi Indiami. Tym, co tworzyło trwałą oś irańskiej tożsamości, był jednak ów geograficzno-kulturowy rdzeń – Wyżyna Irańska – stanowiąca kolebkę tutejszej cywilizacji, języka i tradycji, które przetrwały nawet największe dziejowe zawirowania.
Nad krajobrazem Iranu dominują dwa pasma górskie: Elburs (północ) oraz Zagros (zachód i południowy zachód). W tym pierwszym wznosi się najwyższy szczyt Iranu – wygasły wulkan Demawend (5610 m n.p.m.). Obszary górskie cechuje surowszy klimat: mroźnym zimom towarzyszą częste opady śniegu i silne wiatry. W prowincjach, takich jak Kurdystan, Azerbejdżan czy Lorestan, temperatury mogą wówczas spadać nawet do -40°C.
Centrum zajmują Wielka Pustynia Słona (Daszt-e Kawir) oraz Pustynia Lut (Daszt-e Lut). Ta druga należy do najgorętszych miejsc na Ziemi – w 2005 r. satelity NASA zarejestrowały tam 70,7°C. W południowo-wschodnim Iranie, obejmującym tereny Beludżystanu i Sistanu, dominuje ekstremalnie suchy klimat z minimalnymi opadami i intensywnym nasłonecznieniem. Nie dziwi więc, że tutejsze społeczności od wieków organizują życie wokół oaz i qanatów – starożytnego systemu podziemnych kanałów nawadniających, uważanego za jedno z największych osiągnięć inżynieryjnych świata przedindustrialnego.