Przestrzeń mieszania się kultur. Już samo położenie na jedwabnym szlaku i przecięciu różnych dróg handlowych czyniło Iran przestrzenią mieszania się kultur. Wielokrotnie miał też on do czynienia z najazdami, które – zwłaszcza arabski i mongolski – obfitowały w dalekosiężne konsekwencje. Przez całe wieki nie istniały tutaj duże scentralizowane ośrodki państwowe, a lokalni władcy pochodzili z różnych tradycji i grup etnicznych.
Islamizacja Iranu, iranizacja islamu. W perski krajobraz kulturowy wpisane były lokalne powstania. Przez pierwsze wieki islamu odległość wschodnich rubieży irańskich od ośrodka kalifatu sprzyjała gromadzeniu się w nich różnych grup niezadowolonych z władzy centralnej: obok lokalnych zaratusztriańskich dehkanów (starej kasty właścicieli ziemskich) i chłopów oraz irańskich maulów (dosł. klientów – niearabskich muzułmanów) – także arabskich przeciwników dynastii kalifów (Umajjadów, a później Abbasydów). Od powstania Abu Muslima w połowie VII w. przez kolejne stulecia ferment przyjmował tam postać ruchów polityczno-religijnych, często inspirowanych religiami irańskimi – zaratusztrianizmem i mazdakizmem – i różnymi formami schizm muzułmańskich, zwłaszcza szyicko-mesjanistycznych.
Stopniowo na tym właśnie terenie pojawiły się pierwsze islamskie dynastie perskie, a lokalna kultura przeżyła w czasach Abbasydów (do XIII w.) renesans w postaci szo’ubiji – odrodzenia tradycji narodowych. Jednocześnie wpływy irańskie sięgały samego serca kalifatu – już arabocentryczni Umajjadzi (VII–VIII w.) przyjęli w swoim państwie fiskalne i komunikacyjne rozwiązania perskie, a o stopniu ziranizowania państwa za Abbasydów może świadczyć choćby wprowadzenie instytucji dywanu i wezyrów; funkcje te przez kolejne pokolenia pełnił perski ród Barmakidów.