Między mitem a polityką – jak rodziła się tożsamość narodowa

Irańska tożsamość – mity założycielskie i kody kulturowe.

Irański świat i persjanistyczna przestrzeń kulturowa. Chociaż nowoczesne państwo irańskie ufundowało się na micie jednolitego narodu będącego prawowitym spadkobiercą starożytnej irańskości i tradycji języka perskiego, tożsamość irańska jest kwestią dużo bardziej złożoną, niż chcieliby ją widzieć szachowie z dynastii Pahlawich i przywódcy rewolucyjni. Po pierwsze, nie daje się ona zamknąć w granicach żadnego dzisiejszego państwa, a jej historyczne ośrodki leżą obecnie w kilku krajach. Poza Iranem są wśród nich takie, które same do spuścizny irańskości i wspólnoty klasycznego języka perskiego aspirują, jak Afganistan czy Tadżykistan, albo zdominowane przez inne żywioły kulturowe, jak Uzbekistan, w którym leżą dwa kluczowe dla geografii irańskości miasta – Buchara i Samarkanda.

Mozaikowość tego dziedzictwa dobrze oddają pojęcia świata irańskiego (franc. le monde iranien, nawiązujące do perskiego Iran-zamin) i persjanistycznej przestrzeni kulturowej (ang. Persianate). Pierwsze odwołuje się do – jak już wspomnieliśmy – szerszego znaczenia pojęcia ludy irańskie, obejmującego, poza Persami, Beludżów, Tadżyków, Kurdów, Hazarów, Pasztunów czy Osetyjczyków (a w historii wiele innych, jak Medowie, Sogdyjczycy czy Scytowie). Drugie odnosi się natomiast do historycznej dominacji języka perskiego i towarzyszących mu tradycji kulturowo-politycznych na szerokim obszarze pomiędzy Anatolią, Azją Środkową a Indiami.

Tożsamość Irańczyków jako obywateli nowoczesnego państwa Iran dodatkowo komplikuje jego wieloetniczność i żywotność tożsamości lokalnych. Zaledwie ok. 60 proc. ludności kraju stanowią Persowie, pozostała część ma pochodzenie irańskie (m.in. Kurdowie, Beludżowie i Bachtiarzy), tureckie (m.in. Azerowie.