„Cienia już tu się lękają”
Carska Ochrana przeciw buntownikom
Kariera tajnej policji. Tajna policja w Rosji carskiej wywodzi się z utworzonego w początku XVIII w. przez Piotra Wielkiego Prikazu Preobrażeńskiego, odpowiednika dzisiejszego ministerstwa. W 1718 r. jego funkcję przejęła Kancelaria Tajnych Spraw Śledczych. Nie była jeszcze w pełni sprofesjonalizowana i dopiero powołanie po objęciu tronu przez Mikołaja I w 1826 r. III Oddziału Kancelarii Osobistej Jego Carskiej Mości rozpoczęło nowy etap działalności tajnej policji.
III Oddział był aktywny zarówno w Rosji, jak i poza jej granicami, inwigilował tajne organizacje, stowarzyszenia religijne, czuwał nad bezpieczeństwem twierdz Pietropawłowskiej i Szlisselburskiej, a nawet tropił fałszerstwa rosyjskiej waluty. Przede wszystkim jednak zwalczał działalność wymierzoną w cara, więc ogromna część jego wysiłków skupiała się na niepodległościowych aspiracjach Polaków.
Donosiciele na stryczku. W Królestwie Polskim (1815–30) oprócz III Oddziału funkcjonowały tajne służby podległe bezpośrednio wielkiemu księciu Konstantemu. Dwoma najbardziej aktywnymi szpiegami w Warszawie tego okresu byli Mateusz Schley i Henryk Mackrott. Ten pierwszy, syn stolarza, służył jako żołnierz napoleoński i brał udział w wojnie 1812 r. Znalazł się w rosyjskiej niewoli, po czym wrócił do Warszawy, gdzie rozpoczął pracę w tajnej policji. Zdobył zaufanie księcia Konstantego do tego stopnia, że zdawał mu codzienne raporty i prowadził śledztwa według jego osobistych wskazówek. Henryk Mackrott był szpiegiem w drugim pokoleniu – jego ojciec, z zawodu fryzjer perukarz, służył jako donosiciel u Osipa Igelströma, ministra Katarzyny Wielkiej.
Schley i Mackrott stworzyli szeroko rozgałęzioną siatkę szpiegowską (w archiwach przetrwała lista donosicieli Schleya licząca 117 nazwisk).