W licznych antologiach i zbiorach śląskiego humoru pojawia się postać człowieczka po szwejkowsku wkręconego w tryby wojennej machiny, wychodzącego z kolejnych opresji w mundurze Kriegsmarine, Luftwaffe i Wehrmachtu – w tym Afrika-Korps, zwanego tu autoironicznie „naszym AK”. Ale ta przeszłość jest też utrwalona, na poważnie, na sepiowych fotografiach i w pamiętnikowych zapiskach, na nagrobkach i obeliskach (o które tyle było niepotrzebnych sporów).
Najstarsze zachowane portrety Ślązaków w mundurach pochodzą z wojny prusko-francuskiej i to one tworzą swoisty początek historii. Pierwsi górnośląscy rekruci walczyli co prawda w pruskiej armii już podczas wojen napoleońskich, ale tak naprawdę zorganizowany, masowy pobór zaczął się od wojny prusko-francuskiej (1870–71). Było to konsekwencją szybkiego rozwoju cywilizacyjnego i ludnościowego Górnego Śląska od połowy XIX w. – wcześniej region ten uchodził za odległą i zapyziałą prowincję Prus.
I wojna światowa była już wielkim i nowocześnie zorganizowanym przemysłem, w którym Górny Śląsk wziął udział jako ważna prowincja cesarstwa. Szacuje się, że w kajzerowskim Wehrmachcie znalazło się ok. 200 tys. Górnoślązaków, z czego ok. 30 tys. poległo, a ok. 70 tys. odniosło rany. A był to już okres rosnącej świadomości narodowej; według ostatniego przed wojną niemieckiego spisu powszechnego, 60 proc. mieszkańców prowincji mówiło po polsku, z czego połowa uznawała się za Polaków, choć region od ponad 500 lat rozwijał się poza Polską. Służba wojskowa w niemieckim mundurze nie była wtedy traktowana jako narodowy konflikt sumienia, raczej jako przykry dopust obywatelskich powinności, zważywszy na nieobecność Polski na mapie Europy.
Przyłączeni do Rzeszy
Odmienna była sytuacja społeczna w 1939 r.