Artykuł ukazał się w numerze 3-4/2016 „Nowej Europy Wschodniej”
Od kilku lat możemy zaobserwować w Polsce renesans dziedzictwa Romana Dmowskiego, narodowej demokracji oraz Narodowych Sił Zbrojnych założonych między innymi przez faszystowski Obóz Narodowo-Radykalny. Rządząca prawica nie poddała ich poważniejszej krytyce i uznała za równie wartościowe jak tradycję piłsudczykowską. Prawo i Sprawiedliwość oraz ruch Kukiz‘15 twierdzą, że są w takim samym stopniu spadkobiercami obu tych zdecydowanie przeciwstawnych tradycji.
W rzeczywistości znajdziemy w programie Prawa i Sprawiedliwości oraz ruchu Kukiz‘15 i wypowiedziach jego liderów znacznie więcej odwołań do myśli endeckiej (stosunek do narodu, liberalnego Zachodu, Niemiec, Europy Środkowej, Kościoła rzymskokatolickiego, teorii spiskowych, oponentów politycznych).
Dziedzictwo narodowo-radykalne stało się elementem kultury masowej. W koszulce Narodowych Sił Zbrojnych biega nie tylko Paweł Kukiz, lider trzeciej partii w Sejmie, w której szeregach znajduje się spora reprezentacja skrajnie prawicowego Ruchu Narodowego, a także wielu młodych ludzi. Nie negując niepodważalnych zasług Romana Dmowskiego w odzyskaniu przez Polskę niepodległości, należy przyznać, że w tradycji endecji są elementy ksenofobiczne, które są poważnym zagrożeniem dla polskiej tożsamości narodowej i pamięci historycznej. Jednym z nich jest polskocentryczna i szowinistyczna wizja Wschodu. Bez krytycznej refleksji nad tym dziedzictwem trudne będzie prowadzenie skutecznej polityki wschodniej.
Dwie Polski
Zrozumienie myśli endeckiej i jej stosunku do Wschodu najlepiej rozpocząć od krótkiej genealogicznej wyprawy w przeszłość i przyjrzenia się korzeniom jej twórcy, Romana Dmowskiego.