Okolanie nie chcieli reformy rolnej

Dziś raczej mówi się z zastanowieniem: Okół, Okół, to będzie tam koło dinozaurów. Bo obok jest Bałtów, gdzie zaparkowały stada gadów z masy plastycznej i ściągają masy turystyczne. Albo: tam nieprzejezdne, droga w przebudowie. Sprzęt dudni i zakurza, ingeruje ludziom w ogródki; a policja wyłapuje i mandatuje obce rejestracje, jeśli się ktoś spróbuje mimo zakazów przebijać na Okół. Paweł, harmonista, nie mógł dojechać na próbę zespołu ludowego Okolanki. Kiedy wreszcie dojechał, przywiózł wiadomość: drogowcy wykopali spod drogi 754 w Okole cztery szkielety ludzkie; troje dużych i dziecko. Wyniesiono przed szkołę krzesła, bo piękny dzień, i siedem okolanek zaśpiewało z akompaniamentem o tych, którzy poszli w świat i teraz tęsknią za polskim chlebem. Poniosło się w chaos przebudowy i na temat dzisiejszego Okołu – pustoszejącej wsi starych ludzi, młodych uciekających za granicę, o pójściu w niepamiętanie. Było wtedy Pan kierownik szkoły podstawowej mówił w 1953 r., żeby się żadne z okolskich dzieci w wymienionym dniu nie ważyło iść na pole. Wobec tego poszły, bo słuchały bardziej rodziców niż jakichkolwiek kierowników. Poszła Pelagia, lat 16, i zobaczyła: z jednej strony jadą traktory z ośrodka maszynowego, na nich urzędnicy z flagami, to się wszystko odbywa w niepewno-radosnym śpiewie socjalistycznym, bo śpiewający już dostrzegają drugą stronę. Po drugiej stronie stoją „okoloki”, niektórzy przynieśli ze sobą narzędzia rolnicze, które w zdenerwowaniu mogą posłużyć za broń. Bo traktory jadą zaorywać miedze na prywatnych polach i będą tworzyć „masyw” ziemi wspólnej, pod wspólnotowe, spółdzielcze uprawy socjalistycznego kołchozu Okół. Traktor zapamiętano w Okole jako maszynę wroga, miedzę jako symbol polskości. A także, mówi dziś pani Pela, jako obronę życia chłopa w znanych kształtach – nikt się w Okole wtedy nie ubezpieczał, ludzie tyle mieli, ile posieli; skąd będzie wiadomo, co się komu należy po kołchozowym zaoraniu miedzy? Chodził wcześniej po wsi taki jeden, podawał się za politycznie Uświadomionego z Warszawy, mierzył i oglądał, ale chodził jak po swoim. Ludzie pytali: jak to będzie z tą spółdzielnią? Jedni chodzili do niego z łapówkami, żeby im załatwił lepszą ziemię za tą zabraną na „masyw”. Inni to widzieli i narzekali mu, że bez łapówek nic nie załatwia. Uświadomiony z Warszawy grzeszył butą, mówiąc: widać w niewłaściwy klawisz uderzyliście, towarzysze. Albo: ja was znam, okolskich asów, i nic się was nie boję. Miło było patrzeć, jak w dniu buntu Uświadomiony ucieka zagonami przed okolskimi, którzy przynieśli ze sobą narzędzia zagrodowe; zresztą głównie przed kobietami. Ale tak ucieka, że sam ze strachu nie wie, dokąd uciekać. Jest teraz Przyjeżdża niedawno dwóch ludzi wymierzać drogę numer 754 w Okole; a droga już wymierzona była wcześniej. Tylko tak sobie mierzymy, mówią, bo może wystartuje się w przetargu na przebudowę. Widać nic nie słyszeli o charakterności okolskich, bo troszkę pyskują: jak im się mówi, że się wieś zbierze i ich nie wpuści, oni mówią okej, to wjedziemy z drugiej strony. To wtedy my was nie wpuścimy z tej drugiej strony, mówią na to mieszkańcy. Z tym że jest to raczej pohukiwanie, bo każdy starszy we wsi przyznaje, że nie ma już jedności między okolskimi. Była za czasów buntu przeciw kołchozowi, ale buntu prawie nikt już nie pamięta. Młodzi się nawet otwarcie dziwią, że jaki bunt? Krąży po wsi wydana w 2016 r. książka naukowa o okolskim buncie, napisana przez dwóch historyków, profesorów. Bywali w Okole, miesiącami chodzili, zaprzyjaźniali się, pytali ludzi o wtedy. Ludzie się już nawet troszkę od nich oganiali; że ci, którzy bunt pamiętają, przeważnie przebywają na górce cmentarnej. Ale z drugiej strony okolskim pochlebiało, że będzie książka o Okole. Książka wyszła, kilku przejrzało; w całości przeczytała Pelagia Tobisowa. Pani Pela mówi na próbie Okolanek, że książka wnikliwa i może ją pożyczać. Za wnikliwość trudno natomiast chwalić budowlańców z drogi wojewódzkiej 754; tutaj wygląda, mówią we wsi, jakby mądrala architekt planował przebudowę za biurkiem w Warszawie, ale w Okole nie był, i widać nieuświadomiony w tutejszej przestrzeni. U nas, mówi Pelagia Tobis, to wieś w drodze stoi, a nie droga we wsi. Wsią stojącą w remontowanej drodze jadą weekendowi amatorzy dinozaurów; kurzy się i łomocze. Było wtedy Do dziś mówi się w Okole, określając, gdzie co jest: od gór czy od rzeki? Bo jest zbocze wzgórza, niżej stoją domy, dalej szosa, za szosą rzeka Kamienna. W 1953 r. ci rozśpiewani wjechali traktorami od gór i tam się nacięli na okolskich, którzy kładli się traktorom pod koła, przecinali przewody paliwowe i gonili rozśpiewanych po polach. W pierwszej linii szły kobiety. Gospodarze też szli z motyczkami, siekierkami, ale ociągając się z lekka i że niby są przypadkowo; że przyszli się poprzyglądać. Taki podział płciowy Okół miał już przedtem przećwiczony w dwudziestoleciu i w wojnę światową względem dwóch wyznawanych we wsi rytów wiary katolickiej – polskiego i rzymskiego. Był nawet podobno przed wojną w Okole z wizytą, mówią mieszkańcy, osobiście ksiądz Franciszek Hodur, który wyemigrowawszy do Ameryki, założył tam pod koniec XIX w Polski Kościół Reformowany. Rzymscy biskupi rzucili na Hodura klątwę, a wielu okolskim ludziom pomysł polskiego Kościoła się spodobał i przystąpili. Więc w latach 20. i 30. rozpętała się okolska wojna religijna, polscy i rzymscy liczyli dusze wiernych, kłócili się, bili, a potem nie odzywali do siebie przez lata; podział często wypadał wewnątrzrodzinnie. Rzymscy przezywali polskich od „hodurowców” i „jehowców”; zdarzało się, że jedni drugim siłą zawracali pogrzeby. Dlatego trumny na ramionach zaczęły nosić na cmentarz kobiety polskokatolickie. Na kobiety ani rzymscy, ani władza państwowa nie miała siły. Kobiet okolskich się nie ruszało także dlatego, że mogły oddać, wpędzając mężczyzn we wstyd. W 1953 r. i rzymscy, i polscy katolicy, kładąc się pod kołami traktorów, krzyczeli: nie pojedziesz! I tak leżeli, opowiada pani Pela, choć po prawdzie już nie musieli, bo traktorzyści zwiewali przez pola, a zdobyczne maszyny terkotały, stojąc. Jest teraz Parafia liczy 600 osób, mówi ks. Hubert Szryt, proboszcz polskokatolickiej parafii św. Franciszka w Okole. W tej chwili, mówi, panuje we wsi ekumenizm; religię w szkole wykłada ksiądz rzymski lub polski – zależnie jak się umówią. Inna sprawa, że brak dzieci do nauczania; w 2017 r. do I Komunii przystąpiło pięcioro dzieci polskokatolickich i żadne rzymskokatolickie. Okół się wyludnia – okolscy jadą za pracą za granicę, wyjeżdża także polskokatolicki organista. W ważne święta rzymscy przychodzą się wyspowiadać do polskich, bo tutaj nic się nie mówi księdzu do ucha, tylko milczy się i rozmawia z samym Bogiem. Idąc Okołem od kościoła św. Franciszka z Asyżu, mija się: cmentarz polskokatolicki; piekarnię, która była kiedyś świetlicą; trzy sklepy spożywczo-przemysłowe; dom z cegły, gdzie kiedyś była gospoda; czynną przychodnię, punkt pocztowy i zamknięty punkt apteczny w domu ludowym, który powinien nosić imię Pelagii Tobis – bo się o niego wystarała, kiedy była radną wojewódzką w Kielcach. Było ich cztery załatwiające kobiety z Koła Gospodyń Wiejskich i zespołu Okolanki – bo tu przeważnie wszystko załatwiały kobiety i trzęsły wsią – żyje tylko pani Pela. Wtedy ludzie się skrzykiwali szybko: chodziła kartka po wsi, gdzie kto ma być i po co, i był. W czynie społecznym powstał ten dom ludowy. Teraz wymaga remontu dachu, jednak minister, który wręczał pani Peli medal „zasłużonego dla kultury”, jakoś nie zdołał załatwić unijnego na ten cel. Dalej mija się szkołę powstałą w 1928 r. w ramach szarwarku. Puste chałupy od gór i od drogi. Na końcu kaplica rzymskokatolicka – filia kościoła w Pętkowicach. A droga, po której się idzie, też wybudowana w szarwarku przez mieszkańców;