250 lat temu powstała Rzeczpospolita Pawłowska, miniaturowa republika z własną konstytucją, samorządem oraz chłopskimi obywatelami.
W książce „Socjalizm. Utopia w działaniu” Zygmunt Bauman dowodził, że swoistym prawem historii jest nadawanie post factum projektom urzeczywistnionym charakteru realnych, natomiast wszystkim tym, których zrealizować się nie udało, przypisuje się miano utopijnych. W tym sensie eksperyment społeczny zapoczątkowany w marcu 1769 r. przez Pawła Ksawerego Brzostowskiego, który o prawie 100 lat wyprzedził zniesienie pańszczyzny na ziemiach polskich, stanowi przykład osobny. Nie zapoczątkował on całościowej przebudowy społeczeństwa, lecz dowiódł, że wizja świata szczęśliwszego i sprawiedliwszego jest w stanie zmienić teraźniejszość i naruszyć status quo.
