Rzeczpospolita prawie trojga narodów. Śmiały projekt, który nie wypalił

Unia hadziacka, włączająca na równych prawach do państwa polsko-litewskiego element ukraiński, była najśmielszym projektem republikańskiego imperializmu.

Muzeum Narodowe w Warszawie Bohdan Chmielnicki z Tuhaj‑bejem pod Lwowem, obraz Jana Matejki, XIX w.

Jesienią 1648 r., kilka miesięcy po wybuchu kozackiego powstania, które później będzie nosiło jego imię, Bohdan Chmielnicki stanął pod Lwowem. Po klęsce wojsk koronnych pod Piławcami miasto było bez szans.

Tam do Chmielnickiego dotarł poseł Rzeczpospolitej – prosił o oszczędzenie Lwowa, potem apelował o pojednanie i przekonywał do idei wspólnej ojczyzny. Hetman kozacki pokiwał głową i odparł: „Za każdym razem, kiedy jednemu czy drugiemu narodowi przypomną się poniesione klęski, podnosi się gniew i choćby przyszło do pojednania, z najmniejszej przyczyny dojdzie do zerwania go”.