Osoby czytające wydania polityki

„Polityka” - prezent, który cieszy cały rok.

Pierwszy miesiąc prenumeraty tylko 11,90 zł!

Subskrybuj
Historia

Delirium 1923

Delirium 1923. Dramat Niemiec zaczął się 10 lat przed rządami Hitlera

Rozbiórka zakładu Kruppa, francuskie władze okupujące Zagłębie Ruhry skazały przedsiębiorcę na więzienie. Rozbiórka zakładu Kruppa, francuskie władze okupujące Zagłębie Ruhry skazały przedsiębiorcę na więzienie. Hulton Deutsch / Getty Images
Przejęcie władzy przez Hitlera 90 lat temu było cezurą w niemieckim międzywojniu. Jednak pierwszy akt dramatu rozegrał się 10 lat wcześniej. Ciągnął się przez cały 1923 r. i zakończył chybotliwym, ale jednak zwycięstwem rozkojarzonej niemieckiej demokracji.
Kosz na banknoty na straganie z warzywami, Republika Weimarska, początek lat 20. XX w.Roger Viollet/EAST NEWS Kosz na banknoty na straganie z warzywami, Republika Weimarska, początek lat 20. XX w.

Ten rok nad przepaścią (Volker Ullrich „Das Jahr am Abgrund”, 2022) zaczął się od francusko-belgijskiej okupacji Zagłębia Ruhry 11 stycznia 1923 r. Powodem było opóźnienie przez Niemcy wypłaty reparacji wojennych za zniszczone tereny Francji i Belgii. Premier Raymond Poincaré, pamiętający wojnę francusko-niemiecką 1870 r., nie bez powodu oskarżał Berlin o świadome podkręcanie w kraju inflacji, która na zewnątrz czyniła Republikę Weimarską niewypłacalną.

Inflacja narastała skokowo. Kurs dolara przed wojną sięgał 4,20 marki. W maju 1919 r. – 13,50, a po ogłoszeniu warunków traktatu wersalskiego – 49 marek. W lutym 1920 r. – ponad 90 marek, w połowie 1921 r. wahał się między 62 a 75, a po wyliczeniu przez ententę reparacji marka znów zaczęła spadać. W grudniu 1921 r. przy nadal niskim bezrobociu 1,6 proc. – 217 za dolara.

To jeszcze było pod kontrolą. Inflacja przynosiła pewne korzyści. Tania marka sprzyjała eksportowi. W latach 1920–22 Niemcy przeżywały swoisty boom, a bezrobocie niemal zniknęło (1,2 proc.). Socjaldemokratyczny rząd wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy, podnosząc zarazem wynagrodzenia i świadczenia socjalne. Między państwem, przedsiębiorcami i związkowcami od 1919 r. panował „konsens inflacyjny”.

Lawina ruszyła tuż po traktacie w Rapallo, kiedy w kwietniu 1922 r. Niemcy zawarły porozumienie z bolszewicką Rosją. 1 lipca za dolara płacono 402 marki, miesiąc później – 670. A to był początek. Od sierpnia 1922 r. eksport spadał. Skończyły się zalety niemieckiego dumpingu walutowego. Kraje przemysłowe przezwyciężyły recesję i same produkowały to, co dotąd importowano z Niemiec. Ponadto od końca 1922 r. handel coraz częściej rozliczano w złocie. I nadal nieuzgodniona była kwestia reparacji.

Polityka 11.2023 (3405) z dnia 07.03.2023; Historia; s. 66
Oryginalny tytuł tekstu: "Delirium 1923"
Reklama