Powrót króla
Stanisław August Poniatowski i Europa wieku świateł, Jean Fabre, tłum. Jan Maria Kłoczowski, Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie 2022, tom I, s. 438, tom II, s. 656
Za ostatni akord I Rzeczpospolitej można uznać warszawski pogrzeb Stanisława Augusta Poniatowskiego w lutym 1995 r. Gdyby król zginął w obronie Konstytucji 3 maja, kochający tragiczne śmierci rodacy stawialiby mu pomniki. Zamiast tego toczyli nad jego trumną spory, które przycichły wraz z odzyskaniem przez Polskę suwerenności. Muzeum Łazienek Królewskich publikuje dokumenty związane ze Stanisławem Augustem i jego epoką: korespondencję, pamiętniki, pisma polityczne. Dwutomowa biografia króla napisana przez Jeana Fabre czekała ponad 70 lat na polski przekład. Być może zaważyło na tym jej chłodne przyjęcie w stalinowskiej Polsce (w środowiskach emigracyjnych spotkała się z entuzjastycznymi recenzjami). Fabre, francuski historyk literatury i postać wybitnie zasłużona dla francusko-polskich relacji, przyglądał się królowi z innej perspektywy niż nadwiślańskie spory. Z jego pracy dowiedzieć się można nie tylko, ile trwała podróż z Calais do Dover, ale też poznać swoistą „wieżę Babel”, współpracowników otaczających króla. Portret Poniatowskiego, także psychologiczny i ukazujący jego wady, rysowany na tle oświeceniowej epoki ma walory nie tylko historyczne, ale i literackie. Uzupełnieniem biografii jest wydanie „Korespondencji Stanisława Augusta z Katarzyną II i jej najbliższymi współpracownikami (1764–1796)”.
MAREK SOBCZAK
***
O Krakowie
Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich, Edyta Gawron, Michał Galas, Wydawnictwo Literackie, 2023, s. 540
Historia Żydów krakowskich wzbogaciła się o współczesne syntetyczne spojrzenie.