Historia

Umyj twarz, a nawet nogi

Umyj twarz, a nawet nogi. Tak Polacy oswajali się z higieną. Warszawskie kloaki budziły grozę

Jedno z pomieszczeń w łaźni miejskiej, 1937 r. Jedno z pomieszczeń w łaźni miejskiej, 1937 r. Narodowe Archiwum Cyfrowe
Kąpać się trzeba było ostrożnie, żeby przeżyć. Jeszcze w XIX w. gorąca woda niosła niebezpieczeństwo poważnych chorób. Przynajmniej według teoretyków higieny.

Łazienka jest zdobyczą cywilizacyjną, która odegrała ważną rolę w walce lekarzy o zdrowie publiczne. Edukacja dotycząca higieny na masową skalę ruszyła w XIX w. Instruowano bardzo serio, że każdy powinien dysponować własnym mydłem, gąbką, ręcznikiem, grzebieniem, szczotką. Było jeszcze w nauce wiele dziwactw, np. czasem odradzano ciepłą kąpiel, bo jakoby powodowała niebezpieczne przyspieszenie cyrkulacji krwi, zawroty głowy, znużenie, apopleksję. Niepokojono się, że dla kobiet może być powodem „wrażeń zmysłowych” i niebezpiecznej „elektryzacji ciała”. Absolutnie odradzano kąpiel gorącą, chyba że ktoś liczył na paraliż. Słynne czasopismo kobiece „Bluszcz” z 1869 r. przestrzegało, że złe stosowanie kąpieli może być nawet przyczyną nagłej śmierci, toteż uczono, jak korzystać z niej rozważnie.

Higiena ludowa

Edukacja zdrowotna ludu w zakresie higieny zaczęła się w epoce oświecenia. Lekarz niemiecki Christoph Wilhelm Hufeland w 1796 r. wyrażał zdziwienie, „jak w nowszych czasach, w narodach oświeceńszych” zaniedbuje się podstawową kwestię czystości. Zalecał, by „często umywać się, kąpać, czesać, wypłukiwać usta, odmieniać bieliznę, suknie i posłanie”. Wśród polskich pisarzy oświeceniowych Ludwik Perzyna kładł nacisk na mycie. 100 lat później w czasopiśmie „Zdrowie” z 1899 r. pisano jeszcze, że lud nadal nie jest wdrożony do utrzymywania czystości. Niedługo później Mieczysław Zawadzki w 1911 r. w broszurze „Higiena ludowa” opublikował 10 przykazań higienicznych dla mieszkańców wsi:

„Myj co dzień po wstaniu ze snu twarz, ręce, szyję i uszy wodą z mydłem. Czesz włosy!
Płucz usta i myj zęby rano i na noc.
Myj ręce przed jedzeniem i przed pójściem spać.

Polityka 27.2025 (3521) z dnia 01.07.2025; Historia; s. 66
Oryginalny tytuł tekstu: "Umyj twarz, a nawet nogi"
Reklama