Na pytanie: gdzie się gnieżdżą ptaki? zazwyczaj odpowiadamy: na drzewach. Tymczasem około jednej trzeciej kraju pokrywają pola i łąki, a gnieżdżenie się na ziemi jest tam koniecznością kolonizacyjną. Nawet ptaki leśne, jak lelek, świergotek drzewny, skowronek borowy, świstunki, czyli wójciki, gniazdują na ziemi z wyboru. Wybór ten jest szczególnie spektakularny w przypadku świstunek (Phylloscopus – przeglądacz liści), które żerują w koronach drzew i z każdym robaczkiem zniżają się kilkanaście metrów do piskląt z tysiąc razy dziennie!
Ptaków naziemnych jest w Polsce ok. 25 proc., a wybierających warstwę runa i krzewów do wysokości ok. 1,5 m – ok. 35 proc.
Bezdomni
Ze szczytem prostoty spotykamy się u rybitwy białej z pobrzeży wysp Pacyfiku. Ta siada na występie palmy, składa jajo i... nie może z niego zejść, bo by spadło, a gniazdem są jej własne pióra. Siedzi tak trzy tygodnie, karmiona przez samca, nim wylęgnie się pisklę i zeskoczy na dół.
W Polsce gniazdo, którego nie ma, ma na przykład lelek. Składa dwa jaja wprost na ściółkę leśną. Tam je wysiaduje, a potem ogrzewa pisklęta (fot. 1). Rybitwy oraz sieweczki z plaż morskich i rzecznych często składają jaja bezpośrednio na piachu. U tych ostatnich, lęgnących się na żwirowiskach, zdarza się obłożenie lęgu kamyczkami, więc mamy do czynienia z brukarzami (fot. 2)! Sowy, dzięcioły, sokoły, dudek także nie budują gniazd, ale ich lęgi leżą na różnych resztkach na strychach, w dziuplach i obcych, starych gniazdach. Niektóre idą krok dalej i wyściełają podłoże dziwacznie – żołna pancerzykami i skrzydłami owadów, zimorodek ośćmi i łuskami ryb (fot. 3), sowy wypluwkami, a dzięcioły resztkami wiórów.
Automaskowanie
Podczas gdy siewkowe – czajka (fot.