Ukraina w polskiej polityce

Kiedy w Kijowie po raz pierwszy na większą skalę polała się krew, przez jeden dzień Tusk z kurtuazją mówił o Kaczyńskim, Miller z kurtuazją o Palikocie, Palikot nie obrażał Millera, a Kaczyński własnymi oklaskami w Sejmie dał znać swoim posłom, że też mogą ukraińskie przemówienie Tuska oklaskiwać, zamiast je wybuczeć. Ten konsens szybko został jednak przekreślony przez sukces Sikorskiego w Kijowie, mocno zresztą wspierany przez telefony Merkel i Amerykanów do Janukowycza. To prawda, że wynegocjowane wówczas porozumienie nie przetrwało nawet jednej nocy (punkt dla wrogów Sikorskiego), ale przyspieszyło obalenie Janukowycza i obniżyło jego koszty liczone w ofiarach wśród Ukraińców (dwa punkty dla Sikorskiego). Tusk mógł ten sukces wykorzystać do odzyskania inicjatywy w polityce wewnętrznej, zatem Kaczyński (a wraz z nim cała wspierająca go prawica medialna i intelektualna) prewencyjnie uderzył w Sikorskiego – jako w faktycznego „obrońcę Janukowycza”. Choć słowo „Ukraina” odmieniano przy tej okazji przez wszystkie przypadki, jak zwykle chodziło wyłącznie o władzę w Warszawie. Kolejna „zgoda narodowa” zapanowała, kiedy Putin ruszył na Krym. Tym razem Kaczyński wziął nawet udział we wspólnym spotkaniu politycznych liderów, czym wzbudził sensację, bo od dawna za normalne u innych polityków zachowania Kaczyński zbiera specjalne pochwały. Na podobne spotkanie tydzień wcześniej posłał Adama Lipińskiego, żeby samemu móc się z tej „zgody” dwa dni później wycofać. Już zresztą w kampanii krymskiej PiS sięgnęło po swoją główną broń. Przeciwstawił „ofensywne”, wręcz „prorocze”, zachowanie Lecha Kaczyńskiego w Gruzji „krótkowzrocznej” postawie rządu PO w ukraińskim kryzysie. Prawica lansuje teraz hasło, że „Kaczyńscy zawsze mieli rację”, choć nie wiadomo bliżej w czym i jakimi instrumentami prawica zamierzała kiedyś powstrzymać Putina w Gruzji, a jakimi dzisiaj na Ukrainie. Poza wzywaniem Ameryki, żeby coś zrobiła. „Zgoda narodowa”, która panuje tylko parę godzin, i tylko pod groźbą krwawego konfliktu za naszą wschodnią granicą, to nie żadna zgoda. Nawet w ogniu konfliktu ukraińskiego polska polityka wciąż jest daleka od minimalnej choćby konsolidacji. Potrzebnej nam zarówno w momencie kryzysu, jak też do prowadzenia polityki na co dzień. Szczególnie naszej polityki wschodniej i europejskiej. Od 2010 r. Polską politykę skutecznie destabilizuje „żałoba smoleńska”. Czy teraz podobną rolę odegra „ukraiński entuzjazm” emocjonalnie zakotwiczony na Majdanie? „Żałoba smoleńska” i „ukraiński entuzjazm” są do siebie podobne nie tylko dlatego, że doraźna polityka partyjna tak szybko je wchłania. Podobieństwa są głębsze. Tak samo zachęcają Polaków do powrotu do przeszłości. „Żałoba smoleńska” do przeszłości martyrologicznej, „ukraiński entuzjazm” do przeszłości „jagiellońskiej”, do czasów I RP jako „regionalnego imperium”. Tak samo stawiają też emocje nad myśleniem, co w Polsce zawsze się sprawdza. Tak samo uderzają – przynajmniej w interpretacji prawicy pisowskiej, narodowej, parareligijnej („parareligijnej”, bo przekaz o. Rydzyka trudno mi nazwać religią w jakimkolwiek sensie) – w jeden z najważniejszych elementów legitymizujących polskie państwo po 1989 r. Czyli w cały pakiet „zapadnicki”, polegający na jak najszybszym i jak najgłębszym wprowadzaniu Polski w struktury liberalnego, stabilnego Zachodu. Kilka dni po katastrofie w Smoleńsku Tomasz Terlikowski, który miał się później stać drugim „katolickim głosem w Twoim domu”, napisał na swoim blogu z nieukrywaną satysfakcją: „próbowaliśmy uciec od misji, jaką stawiał przed nami Bóg, w »normalność« Zachodu. Ta tragedia jest wyraźnym przypomnieniem, że nie będzie nam dane bycie »normalnym« narodem, że od nas Pan Bóg wymaga co jakiś czas daniny krwi”. O ile Smoleńsk pobudził polski mesjanizm, to Ukraina polskie misjonarstwo.   Kij na Unię Mogłoby się wydawać, że nie da się obrócić przeciwko Europie buntu Ukraińców, który miał wiele przyczyn wewnętrznych, ale jego detonatorem była nadzieja, że „będą mogli żyć tak jak w Unii”, a nawet bardziej konkretnie – „tak jak Polacy w Unii”. Protesty w Kijowie rozpoczynały się pod flagą unijną, którą w tym samym czasie posłanka PiS Krystyna Pawłowicz nazywała w Polsce „szmatą”. Na Majdanie wołano o Unię silniejszą i większą – politycznie, ekonomicznie, może nawet militarnie – tak aby skutecznie pomogła rozwiązać ukraiński kryzys. W tym samym czasie Jarosław Gowin rozpoczynał kampanię do Parlamentu Europejskiego pod hasłem „Wielkiej Polski w małej Unii”. Swoją drogą, najbliższy współpracownik Gowina w Polsce Razem Paweł Kowal, zdobywający na Majdanie punkty jako osoba obdarzona pewnymi kompetencjami w obszarze polityki wschodniej i europejskiej, nigdy się z tej sprzeczności nie musiał w polskich mediach tłumaczyć. Jeśli jednak polskiej prawicy udało się przekuć proeuropejski bunt Ukraińców w eurosceptyczny argument w polityce wewnętrznej, to też dlatego, że Unia trochę im pomogła. Kiedy Janukowycz ostatecznie odmówił podpisania traktatu stowarzyszeniowego, Bruksela – niezależnie od publicznych lamentów – była z tym pogodzona. Od czasów wojny gruzińskiej i klęski pomarańczowej rewolucji wielu europejskich liderów uważało „rekonsolidację” części obszaru postradzieckiego pod przywództwem Rosji za fatum, któremu Europa nie potrafi się przeciwstawić, więc po co próbować. Ponadto miliony Ukraińców jako uchodźcy albo kolejni legalni pracownicy ze Wschodu to obraz, który zachodnioeuropejskich polityków przeraża. W tej sytuacji decyzja Janukowycza była wygodnym alibi. Choć więc bunt na Majdanie rozpoczął się pod unijną flagą, w ciągu następnych miesięcy Ukraińcy mieli powody, żeby czuć się przez Unię „zdradzeni”. A „wolni Polacy” – nie tylko politycy polskiej prawicy, ale także entuzjaści, którzy od dawna jeździli na Ukrainę i pomagali tam budować media społecznościowe czy NGO – doszli do podobnego wniosku. Zapominali, że nawet ich własne działania na Ukrainie były zazwyczaj finansowane z różnych unijnych funduszy. Nie pamiętali, że skoro samo istnienie Unii i sukces Polski jako członka UE stały się dla Ukraińców rozstrzygającym argumentem na rzecz odrzucenia skorumpowanej władzy Janukowycza, to może warto by jednak tej Unii raczej bronić, zamiast powtarzać za Victorią Nuland – pozostałością ekipy Busha w amerykańskim Departamencie Stanu – jej neokońskie zawołanie: „Pieprzyć Unię!”. Jednak w dominującym nie tylko na prawicy języku wydarzenia na Ukrainie stały się mocnym argumentem na rzecz polityki „suwerennościowej”, nacjonalistycznej, przeciwko polityce „kunktatorskiej”, która nawet interesy narodowe woli realizować przy lojalnym wykorzystaniu narzędzi unijnych. Paradoksalnie nieodłącznym cieniem „entuzjazmu ukraińskiego” polskiej prawicy jest jej antyrosyjska panika. W tym samym wystąpieniu słuchanego na prawicy prof. Andrzeja Nowaka, w którym krytykował on porozumienie wynegocjowane z udziałem Sikorskiego, rozpływał się – oczywiście głosem drżącym od troski o losy nieszczęsnej Rzeczpospolitej – nad bezprecedensową potęgą dzisiejszej Rosji, powtarzając, że „na Ukrainie od samego początku realizowany jest scenariusz Putina”. W identycznym tonie wypowiadają się politycy PiS i Solidarnej Polski, a także wszyscy prawicowi komentatorzy. Przyłączają się do tego nawet politycy bardziej realistyczni – od Pawła Kowala po Jacka Saryusza-Wolskiego – którzy dodają, że główną kompetencją Polski w polityce europejskiej powinno być „ostrzeganie przed Rosją”. Tak jakby np. Niemc