O antysemityzmie w Polsce napisano już bardzo dużo: że jest, że go nie ma, że nie przesadzajmy… Natomiast rzadko spotyka się przekonanie, że zjawiska tego nie da się zwalczyć, że tej zarazy nie uda się wyplenić. Profesor Marcin Król, historyk idei, pisze w swojej nowej książce „Byliśmy głupi”, że wprowadzenie przeciwko Mazowieckiemu w wyborach prezydenckich 1990 r. „niespodziewanie silnego wątku antysemickiego” było dla niego zaskoczeniem. Kiedy komuniści w 1968 r. odnowili propagandę antysemicką, „dla wielu z nas było to zupełnie niezrozumiałe”. Nie wiedzieli, kto jest Żydem, nie znali z doświadczenia własnego, co to jest antysemityzm. Naturalnie, wiele manifestacji antysemickich było organizowanych odgórnie, ale podskórne i jawne poparcie dla antysemityzmu bez Żydów dało się natychmiast odczuć – wspomina Król. W zaskakującym wyznaniu Marcin Król (ur. 1944 r.) pisze, że do 1967 r., czyli chyba do końca studiów na UW, dotrwał w błogiej nieświadomości dotyczącej kwestii polskiego antysemityzmu, a nawet nie zdawał sobie sprawy, że wielu przyjaciół, znajomych i profesorów jest – jak to mówiono – „pochodzenia żydowskiego”. Kiedy Marcin Król zobaczył zbrodnię antysemityzmu w 1968 r. (był w opozycji studenckiej i trafił do więzienia), dostrzegł całą jej ohydę i rozmiary zagrożenia. „Polskie społeczeństwo, a w każdym razie niektóre jego grupy, od dawna były podatne na antysemityzm”, być może podobnie jak w innych krajach. „W 1968 roku nie wymyślono antysemityzmu, ale po raz drugi, powtarzając wzorzec endecki, posłużono się drzemiącym antysemityzmem w celach politycznych. Wstrętna morda Polaka antysemity ujawniła się ze zdumiewającą łatwością”. Przygnębiający jest pesymizm prof. Króla w sprawie wykarczowania antysemityzmu w Polsce. „W 1968 roku byłem wstrząśnięty i oburzony – pisze. – Dzisiaj jestem tylko pełen pogardy i brak mi nadziei”. Bardzo wiele instytucji, od Kościoła po uniwersytety, od opiniotwórczych czasopism po szlachetne instytucje, traktuje antysemityzm „inaczej, nieco łagodniej, z przymrużeniem oka. (…) nie chcemy, bo nie potrafimy poważnie potraktować antysemityzmu”. Antysemityzm użyty w kampanii 1990 r. „już pozostał w polskim życiu politycznym. I chociaż oficjalnie jest na marginesie, to wystarczy spojrzeć do komentarzy w Internecie, by się przekonać, jak jest blisko…” – czytamy. Na marginesie filmu „Ida” posypały się komentarze o winach Żydów za stalinizmu o tym, jak AK broniło Żydów, jak Żydzi nami rządzą, jak wszyscy w gruncie rzeczy są Żydami, oczywiście poza tymi, którzy o tym piszą. Brak reakcji można tłumaczyć tym, że nie ma się nadziei na wyplenienie antysemityzmu. „Ja w każdym razie nie mam” – pisze prof. Król. Niech początek tego felietonu jednak nikogo nie zmyli. „Byliśmy głupi” to esej nie o antysemityzmie, lecz o polskiej transformacji, o tym, że skądinąd niezbędny wzrost gospodarczy i rynek przesłoniły potrzeby społeczne, o wojnie na górze, o dominacji inteligentów w opozycji, o rzekomym zagrożeniu nacjonalistycznym, o Kościele, lustracji, dekomunizacji. Wiele opinii autora podzielam, np., że sukces Polski był ogromny, a rozwój po 1989 r. był „nieprawdopodobny”, że Kościół nie pogodził się z demokracją, że jego zachłanność jest groteskowa, a wprowadzenie lekcji religii do szkół było błędem. Że lustracja była fiaskiem, świństwem, „napluto sobie w twarz”, „ludzie znikąd chcieli zaistnieć” – także zgoda. Na osobną uwagę zasługuje krytyka „polityki historycznej”, na której prof. Król nie zostawia suchej nitki. (Józef Szujski: „…krzycz i demonstruj, żeś Polak, bo przestaniesz być Polakiem!”). W eseju Marcina Króla wyczuwa się niezadowolenie z braku dekomunizacji. „Głupotą także było pozostawienie sprawy komunistów własnemu biegowi” – pisze. Komunizm wprawdzie zniknął – przyznaje – ale jego ludzie nie zniknęli. Nie tylko na szczytach władzy, ale i w lokalnych układach. Dekomunizacja miałaby pol