Szczyt NATO: nowe wyzwania, nowe odpowiedzi

Spotkania przywódców państw Sojuszu Północnoatlantyckiego z reguły odbywają się co dwa lata. Zjazdy są krótkie, z noclegami trwają góra kilkadziesiąt godzin. Materią spotkań są korekty strategii sojuszu w reakcji na nowe lub najpilniejsze zagrożenia oraz rozwój aktualnych wypadków: teraz szok po Brexicie, Rosja, Państwo Islamskie (a w kuluarach m.in. pewnie finałowa faza piłkarskiego Euro). Biorąc pod uwagę, że na Stadionie Narodowym pojawia się kilkudziesięciu ważnych i ważniejszych polityków z Europy i Ameryki, spraw do omówienia jest wiele, trzeba odbyć po kilka spotkań dwustronnych (i wykonać pamiątkowe zdjęcie grupowe), to na żywe dyskusje w pełnym gronie czasu za bardzo nie ma. Bywały szczyty, kiedy faktycznie się spierano. Jak w Bukareszcie w 2008 r. – wtedy NATO było chyba u szczytu swojej potęgi – gdy dyskutowano o zaproszeniu do sojuszu Ukrainy i Gruzji. Rok później we francuskim Strasburgu i niemieckim Kehl nie bez trudności wybierano nowego sekretarza generalnego. Ale choć stanem skupienia organizacji międzynarodowych są właśnie takie spotkania, to w przypadku NATO z dużym wyprzedzeniem szczegółowe ustalenia przyjmują ministrowie obrony i spraw zagranicznych. Szczyty muszą być przygotowane, bo kwestie wojskowe to głównie technikalia, budżetowe zawiłości, plany przerzucania ludzi i sprzętu. Przywódcy rzadko się na nich znają, co nie umniejsza rangi decyzji ogłaszanych na szczytach. Tematyka spotkań to nic innego jak lista zagrożeń, przed którymi powinniśmy się bronić zwartym szeregiem. Ian Anthony i Ian Davis ze Sztokholmskiego Międzynarodowego Instytutu Badań nad Pokojem tak układają porządek spraw, które powinny dominować w Warszawie: • konflikt na Ukrainie i stosunki z Rosją oraz wzmocnienie wspólnej obrony; • namysł nad wykorzystaniem odstraszania atomowego (to też z uwzględnieniem Rosji i tarczy rakietowej); • zabezpieczenie cyberprzestrzeni i szukanie rozwiązań dla tzw. łuku kryzysu, ciągnącego się od Afryki Północnej po Bliski Wschód; • plany przyłączania nowych członków (w maju uruchomiono proces przyjmowania Czarnogóry) oraz • zdopingowanie członków do wydawania na obronność co najmniej 2 proc. PKB. Tu Polska jest jednym z tylko pięciu państw na 28, które ten postulat spełniają. Ze szczytu na szczyt porządek dzienny wygląda podobnie, w minionych latach różniła się głównie kolejność zagadnień. Tym razem, nie tylko z polskiej perspektywy, najważniejsza pozostaje Rosja. Agresywna polityka prezydenta Władimira Putina, anektowanie w 2014 r. Krymu, wywołanie wojny z Ukrainą w Donbasie i groźby dalszej ekspansji zrewidowały strategię sojuszu. Zjednoczyły go i skłoniły, by wrócił do korzeni: już nie misje w dalekich krajach i gonienie partyzantów w Afganistanie i w Iraku, ale wspólna obrona własnego terytorium znów staje się priorytetem. Na dodatek NATO w porównaniu z pobrexitową Unią wyrasta na najważniejszą – choć nigdy poważnie nieprzetestowaną – instytucję atlantyckiego Zachodu. – Odsuwanie się Wielkiej Brytanii od Unii może się przełożyć na zwiększenie wagi NATO, które będzie toczyło bardziej polityczne dyskusje – uważa Jüri Luik, szef Międzynarodowego Centrum Obrony i Bezpieczeństwa w Tallinie, były estoński minister obrony i spraw zagranicznych, ambasador Estonii: w Moskwie, w Waszyngtonie i przy NATO. W ciągu dwóch lat po szczycie w walijskim Newport, w reakcji na działania zielonych ludzików na Ukrainie i na Krymie, powołano tzw. szpicę, siły najszybszego reagowania – są niewielkie, zaledwie kilkutysięczne, składają się z żołnierzy z Holandii, Niemiec i Norwegii, za to można je przerzucić do dowolnego państwa NATO w ciągu dwóch, trzech dni. Szpica wchodzi w skład tzw. sił odpowiedzi, od tego roku liczących 40 tys. żołnierzy, którzy do działania powinni być gotowi w ciągu półtora miesiąca. To oddziały tworzone na wypadek wybuchu konfliktu zbrojnego. By zniechęcić Rosję do ataku – dowódca US Army w Europie gen. Ben Hodges otwarcie przyznał, że konwencjonalne siły NATO są zbyt szczupłe i powolne, by zatrzymać Rosję, gdyby ta zdecydowała się najechać państwa bałtyckie – tej wiosny zapadła decyzja, że na Litwę, Łotwę, do Estonii i Polski trafi po jednym międzynarodowym batalionie. Wojsko będzie rotowało, wystawiają je Amerykanie, Niemcy, Brytyjczycy, ostatnio dopisali się Kanadyjczycy. W formowaniu batalionów skorzystano z doświadczeń zimnej wojny, gdy na terenie Niemiec zachodnich wzdłuż granicy z NRD ustawiano podobne jednostki. – Ta pierwsza linia nie ma żadnego znaczenia wojskowego – przyznaje Jüri Luik. – Za to ewentualny atak na batalion złożony z żołnierzy pochodzących spoza państw bałtyckich automatycznie wciągnie w konflikt największe państwa sojuszu. Eksperci od bezpieczeństwa nazywają taką strategię nastawianiem potykaczy (ang. tripwire), na wzór drutu rozciągniętego nisko nad ziemią i podłączonego do ładunków wybuchowych jako pułapka na wroga. Dla Polski i państw bałtyckich nastawianie potykaczy to dobra wiadomość i najpoważniejsza gwarancja, że w razie konfliktu Amerykanie – to na nich jako najpotężniejszej sile militarnej świata wisi sojusz – ruszą z pomocą. Co prawda art. 5 Traktatu Północnoatlantyckiego przewiduje, że w razie napaści zbrojnej na jedno z państw członkowskich działa zasada wszyscy za jednego, ale jest ciąg dalszy: sojusznicy, spiesząc z pomocą, podejmują „działania, które uznają za konieczne”. W teorii mogą więc tylko wzruszyć ramionami i wyrazić ubolewanie. Ale gdyby w konflikcie zaczęli ginąć żołnierze amerykańscy, to Amerykanie musieliby na wojnę ruszyć. Wtedy też pewnie wielu amerykańskich obywateli dowie się, że ich kraj ma w Europie i Kanadzie sojuszników, a skrót NATO oznacza coś więcej niż rozpoznawalne w Ameryce National Association of Theatre Owners, czyli stowarzyszenie właścicieli kin. Rosjanie oczywiście głośno protestują, ale batalion z około tysiącem żołnierzy to siła ledwie symboliczna. Natowskie uzgodnienia z Rosją, pochodzące jeszcze z epoki zimnej wojny (w tym zobowiązanie, że pod nosem Rosjan nie zostaną rozmieszczone istotne siły zbrojne), zakładały, że we frontowych państwach członkowskich mogą pojawić się jedna, maksymalnie dwie brygady na kraj, czyli jednostki znacznie większe od batalionów, zresztą absolutnie niewystarczające, by myśleć o jakiejkolwiek inwazji na Rosję. Cała sztuka z rozmieszczaniem międzynarodowych sił na wschodniej flance NATO, objaśnia Radosław Sikorski, były polski minister obrony i spraw zagranicznych, polega na tym, aby stacjonowało tu dość wojska, byśmy poczuli się bezpieczni i aby odstręczało ono Rosję od ewentualnego ataku. Jednocześnie nie może go być za dużo, aby Rosja nie poczuła się zagrożona. Tradycyjnie, jeszcze od czasów Eisenhowera, naczelnym dowódcą sił NATO w Europie jest Amerykanin. Z reguły zastępuje go – jak Eisenhowera marszałek Montgomery – generał brytyjski. Gen. Sir Richard Shirreff, do 2014 r. zastępca naczelnego dowódcy, wzywa obecnie, by sojusz zamiast skupiać się na zapewnieniach dla np. państw bałtyckich i Polski, co robił na szczycie w Newport, koncentrował wysiłki na budowaniu potencjału odstraszania pote