Program refundacji tej procedury wygasł z końcem czerwca, ale nadal ci, których stać, mogą legalnie marzyć o dziecku. Co z tymi, którzy na in vitro nie mają pieniędzy? Konstanty Radziwiłł chciał dofinansować działania „związane z diagnostyką i wcześniejszym leczeniem niepłodności oraz umocnienie zdrowia prokreacyjnego w populacji”. Dziś w wywiadzie dla TOK FM nakreślił założenia Narodowego Programu Prokreacyjnego (NPR), który zostanie uruchomiony jeszcze w sierpniu. Jego naukowe podstawy już skrytykowali eksperci.
Oto główne założenia programu.
Po pierwsze, ma być wprowadzona edukacja na temat zdrowia prokreacyjnego. Mają zająć się nią nauczyciele i edukatorzy z zewnątrz, zaaprobowani przez ministerstwo. Mają uświadamiać młodzież, że „styl życia, ubierania się czy odżywiania wpływają na płodność”. Czy będą lekarzami? Czy raczej edukatorami z powołaniem? Naprotechnologami? Katechetami? Tego na razie nie wiadomo.
Po drugie, mają zostać poprawione kwalifikacje lekarzy i położnych w zakresie leczenia niepłodności (ale bez uwzględnienia procedury zapłodnienia pozaustrojowego), należy też doposażyć oddziały. Ale sprzęt USG czy histeroskopy są w użyciu od dekad. I choć pozwalają postawić rozpoznanie, to nie pomagają doprowadzić do zapłodnienia.
Mam wrażenie, że z założeń programu wynika, że nie chodzi wcale o skuteczność leczenia, bo ministerstwo stawia raczej na zapobieganie, diagnostykę i opiekę psychologiczną. Ale czy to pomoże parom bezskutecznie starającym się o dziecko, a wymagających inwazyjnych procedur?
Po trzecie, program przewiduje powstanie Banku Tkanek Germinalnych, czyli rozrodczych, w których można będzie przechować tkanki osób chorych na raka. Na świecie w takich przypadkach mrozi się komórki jajowe, jajniki albo zarodki, które czekają na odpowiedni moment, gdy pacjentka będzie gotowa na ciążę. Ale u nas zgody na to nie ma – bo w finale jest przecież in vitro. A to, jak mówi minister zdrowia, „przechowywanie w lodówce ludzi przeznaczonych na śmierć”.
Według nowego rządowego pomysłu będziemy mrozić tylko tkanki, które – po leczeniu onkologicznym, które czasem upośledza zdolność płodzenia – mogłyby być reimplantowane. Tylko kobiecie, program nie przewiduje udziału mężczyzn. Naukowcy pokładają w tej metodzie nadzieje – ale nadzieja nie oznacza pewności.
Jeszcze dziś do pomysłu ministerstwa odnieśli się specjaliści: należy to traktować w kategoriach eksperymentu, a nie uznanej metody naukowej. Reporterka TOK FM Agnieszka Rogal dotarła do niepublikowanej opinii Rady Przejrzystości, skupionej przy Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfkacji.
Eksperci mówią jednoznacznie: „Nie znaleziono w projekcie odniesienia co do skuteczności i bezpieczeństwa tego typu procedury w przypadkach onkologicznych. Planowane działania odnoszące się do krioprezerwacji tkanki jajnikowej w przypadkach onkologicznych noszą znamiona eksperymentu i nie znajdują akceptacji Rady”.
Naukowcy w dyplomatyczny sposób krytykują założenia programu: „sugeruje się ponowną analizę zasadności jej [interwencji, przyp. aut.] wprowadzenia, a proponowane procedury powinny być wykonywane wyłącznie w kategoriach działań doświadczalnych”.
Czy założenia Narodowego Programu Prokreacyjnego przełożą się na wyższą dzietność? Wnioski płynące z oceny ekspertów AOTMiT i nieoficjalne wypowiedzi ginekologów z klinik wspomagania rozrodu każą wątpić. Co zrobiono do tej pory?
Z końcem czerwca wygasł rządowy program refundacji in vitro. Przez blisko trzy lata w ramach programu dokonano blisko 38 tys. transferów zapłodnionych komórek – urodziło się ponad 5 tys. dzieci. Także i te statystyki pokazują, że mimo zaawansowanego wsparcia medycznego nie zawsze zapłodnienie prowadzi do ciąży – a potwierdzona ciąża nie zawsze prowadzi do szczęśliwego rozwiązania.
Należy zgodzić się z ministrem Radziwiłłem, że in vitro jako takie nie leczy niepłodności – jest metodą, która pozwala czasem ominąć przeszkody i doprowadzić do ciąży. Ale samo z siebie nie usuwa przyczyn niepłodności. Posługuje się diagnostyką – na jej drodze można znaleźć i leczyć przyczynę, choć wiele przypadków jest idiopatycznych. Nie umiemy odpowiedzieć, dlaczego mimo medycznego wsparcia dziecka brak. Wiele par nie oczekuje jednak od in vitro usunięcia praprzyczyny ich problemów – po prostu pragnie dziecka.
Procedura in vitro to nie tylko sam transfer zarodka ze szkła do ciała – to także szereg badań, także inwazyjnych. To wreszcie farmakologiczna interwencja w organizm kobiety – nieobojętna dla zdrowia i kosztowna. Ale nawet pobieżna lektura lista procedur medycznych, jakim musi poddać się para pragnąca dziecka, pozwala sobie uzmysłowić: nie ma ceny, której nie zapłaci kobieta pragnąca dziecka. Warto posłuchać głosu kobiet, które taką cenę zapłaciły – zebrała je Karolina Domagalska w „Nie przeproszę, że urodziłam”.
Jednak w Polsce politycy systemowo ograniczają dostęp do technologii i metod, które z naukowego, technologicznego i finansowego punktu widzenia są w zasięgu ręki. To nie eksperymenty i wiedza tajemna, tylko powszechna praktyka. Lekarze mówią: mamy narzędzia i umiemy sprawić, że zostaniecie rodzicami. Ale ideologia zatrzaskuje przed wami drzwi do rodzicielstwa. Patrzycie na coś, czego wam nie damy, choć przecież moglibyśmy.
Ja sama zdążyłam mieć dzieci – było to w czasach, gdy sprawy osobiste mieściły się jeszcze w marginesie swobód, a kobietom pozostawiano iluzję wyboru. Teraz to już przeszłość.
Pamiętam, jak kilka lat temu wzięłam noworodka na doroczną manifestację. Był tam transparent, który także dziś wyraża stanowisko polskiego rządu wobec kobiet i mężczyzn pragnących dziecka. Ponad naszymi głowami napis: „Po co ci in vitro, załatw to modlitwą”.