Zjednoczenie opozycji może się udać

Anty-PiS czeka wyborów jak kania dżdżu. Ale opowiada o nich jak o żelaznym wilku. A wilk tuż. Jeśli nic się nie zmieni, za półtora roku opozycja może stać się jeszcze bardziej opozycją – nie tylko w Senacie i Sejmie, lecz także w radach wielu województw, powiatów i gmin, w których rządzi. Jeżeli prawo nie zostanie zmienione, 11 listopada 2018 r. wybierzemy nowe samorządy. Wiele jednak wskazuje, że data będzie inna. W parlamencie już leży petycja, by ją zmienić, bo 11.11 narodowcy tradycyjnie robią zadymy, a w trakcie głosowania i dzień przed nim demonstrować nie wolno. Tak czy inaczej opozycji został najwyżej rok na decyzję, jak wziąć pierwszą z przeszkód trzyetapowego wyścigu. Na jego końcu rozstrzygnie się, czy PiS będzie rządził dłużej niż jedną kadencję, co znaczy, że zapewne też dłużej niż dwie kadencje. A po drodze (maj 2019 r.) czekają nas jeszcze eurowybory. Panuje więc opinia, że wybory samorządowe będą trendsetterem rozgrywki o to, kto ma rządzić Polską w trzeciej dekadzie XXI w. Zważywszy dynamikę sondaży i protestów, obecną ordynację i sztuczki, które PiS zrobi, by utrzymać władzę, wybór wydaje się prosty: albo opozycja pójdzie do wyborów razem, robiąc jedną listę (i uzgadniając kandydatów na burmistrzów, jeśli PiS zlikwiduje drugą turę bezpośrednich wyborów), albo jeszcze długo będzie opozycją. Pierwsze sygnały nie są zachęcające: Platforma już zaproponowała kandydatkę we Wrocławiu, a Nowoczesna w Rzeszowie. Ale to niczego nie przesądza, bo wspólny kandydat musi być wyłoniony z grona kandydatów partii. Gorsze jest to, że może zabraknąć woli, bo dla partyjnych liderów, ich otoczenia i bezpośredniego zaplecza życie w opozycji nie musi być bardzo złe. Pod jarzmem Tuska nie tylko Prezes potrafił się w opozycji luksusowo umościć. Cały zakon PiS żył jak pączek w maśle. Teraz liderzy PO i Nowoczesnej też się zgrabnie moszczą. A jak nabiorą wprawy, paręset osób z opozycyjnej górki nie będzie miało powodów do narzekań. Diety, biura, darmowe bilety, personel, podróże, styl pracy „wolnych zawodów”. Partyjni liderzy, którym system daje nieźle żyć w opozycji, frustrują się swoją opozycyjnością dużo mniej niż ich elektorat i ludzie z dalszego zaplecza, których zmiana władzy naraża na realne, także osobiste, straty. Dlatego zaplecze bardziej prze do odzyskania władzy, bardziej się emocjonuje zmianami na jej szczytach i bardziej przeżywa słabość opozycji niż sami bezpośrednio zainteresowani. To sprawia, że wokół opozycji dużo częściej i głośniej słychać głosy na rzecz wspólnej listy niż w opozycyjnych klubach parlamentarnych. Liderzy partyjni robią wrażenie mniej zainteresowanych odsunięciem PiS niż utrzymaniem przywództwa w partiach, zachowaniem ich odrębności, która jest konieczna, by byli na szczycie, oraz walką o to, kto jest nr. 1. opozycji i która partia zdominuje obóz anty-PiS. To wszystko tworzy potężną zaporę dla realizacji idei wspólnej listy i zwiększa szanse PiS na zachowanie władzy w następnej kadencji. Nie ma się jednak co łudzić: jedna lista sama z siebie też nie gwarantuje zwycięstwa anty-PiS. Sondażowo PiS waży dziś z grubsza tyle, co cała współpracująca z KOD opozycja, która ewentualnie może taką wspólną listę stworzyć. A sam KOD ostatnio raczej traci dynamikę. To się może udzielić partiom opozycyjnym. Nawet więc jeśli wspólna lista wydaje się dziś jedyną szansą zmiany władzy w Polsce, wciąż jest tylko szansą i to obciążoną ryzykiem. Wspólna lista czy katastrofa? Wspólna lista niesie nawet ryzyko pogłębienia porażki, jeśli będzie powstawała w kabaretowej atmosferze „Konwentu Świętej Katarzyny” lub w zawiesinie niesnasek i bliskiej dyktatowi dominacji najsilniejszego partnera, które towarzyszyły tworzeniu list Zjednoczonej Lewicy przed wyborami 2015 r. Opozycja jest z natury rzeczy nieporównanie mniej sprawcza niż koalicja, musi dużo gadać, a mało może zrobić, więc łatwo ją ośmieszać jako bandę krzykaczy, awanturników, opowiadaczy, malkontentów, którzy potrafią tylko krytykować. Niesnaski przy tworzeniu listy mogą takie wrażenie pogłębić, powodując, że opozycja sama zabije się idącym przez Polskę śmiechem. Śmieszność może sprawić, że zniknie ewentualna niewielka przewaga „wspólnej listy” nad obozem PiS. Wspólna lista coraz wyraźniej jest jedyną szansą opozycji na przejęcie władzy, ale niewielu błędów trzeba, żeby stała się – podobnie jak dla Zjednoczonej Lewicy – wspólną katastrofą, która na długo zapewni władzę Zjednoczonej Prawicy. Dlatego nim zaczniemy namawiać opozycję, żeby startowała wspólnie, musimy mieć pewność, co jest jej rzeczywistym celem i jaka jest hierarchia celów jej liderów. Co jest ważniejsze dla Ryszarda Petru: utrzymanie przywództwa w partii i zwycięstwo w rywalizacji z PO, przeciw której Nowoczesna powstała, gdy Tusk zreformował OFE, czy odbudowa liberalnej demokracji w Polsce? Co jest ważniejsze dla Grzegorza Schetyny – wygranie wewnętrznej rywalizacji z Ewą Kopacz, umocnienie swojej frakcji w PO, żeby się zabezpieczyć na wypadek powrotu Donalda Tuska z Brukseli, pokonanie Petru w rywalizacji o tytuł lidera opozycji, zmajoryzowanie przez PO obozu anty-PiS czy przywrócenie w Polsce ładu konstytucyjnego i ponowne przyłączenie kraju do Zachodu? Na razie przywództwa obu partii wysyłają mieszane sygnały co do hierarchii swoich celów. Nie można wykluczyć, że władza PiS nie jest jeszcze dość straszna, że Kaczyński, Ziobro, Błaszczak, Macierewicz, Kuchciński, Kurski i cała pisowska spółka jeszcze za mało dokuczyli liderom opozycji, by ich zmobilizować do skoncentrowania się na walce o zmianę władzy. I może zniszczenia, jakie PiS powoduje w Polsce, nie są jeszcze dla opozycyjnych wyborców wystarczająco bolesne, nie tylko by na co dzień aktywnie włączyli się w politykę, ale też by zmusili liderów do bezwzględnej koncentracji na pokonaniu obecnej władzy w najbliższych wyborach – nie w którychś kolejnych. Gdyby takie wrażenie było bliskie prawdy, lepiej by było o wspólnej liście zapomnieć i przyjąć od razu, że PiS będzie rządził przynajmniej dwie kadencje, a może nawet tak długo, aż się sam rozpadnie. W epoce radykalnej polaryzacji, postprawdy, fake-newsów, alternatywnych faktów raczej nie warto liczyć, że wyborcy Zjednoczonej Prawicy masowo porzucą swój polityczny obóz tylko z tego powodu, że obecna władza źle rządzi. W takich kulturowych warunkach ludzie wierzą, w co chcą. Rzeczywistość nie ma więc kluczowego znaczenia przy dokonywaniu politycznych wyborów. Większość chce wierzyć, że zawsze miała rację, więc odrzuca wszystkie informacje, które źle świadczą o tych, których wybrali. Raczej nie warto też liczyć na wielką (jak poprzednio) mobilizację tych centrowych lemingów, którzy ostatnio nie poszli do wyborów, bo rozczarowali się Tuskiem, zdezorientowała ich Kopacz, a Petru nie porwał. Oni na zapasy spolaryzowanych plemion politycznych patrzą z rosnącym niesmakiem. Niesnaski wewnątrz opozycji ich brzydzą i popychają ku wewnętrznej emigracji. Kultura postprawdy, w której jedni mówią to, drudzy tamto, a zwykli ludzie się w tym pogubili i zrezygnowali z dociekania, jak jest, sprawia, że duża część tych, którzy nie głosowali, umacnia się w przekonaniu, że lepiej nie brudzić się polityką, woli z tym wszystkim nie mieć nic wspólnego i tym bardziej nie pójdzie głosować. Tu PiS osiągnął swój strategiczny cel – zalewając Polskę falami kłamstw, których nikt nie nadąża prostować, zmobilizował magicznie myślący, przywiązany do wspólnotowych, cierpiętniczych symboli elektorat i zdemobilizował gubiącą się w nierzeczywistości racjonalnie myślącą część polskiego społeczeństwa. Niestety, trzeba liczyć się z tym, że rozkład głosów czynnego elektoratu może się przez najbliższe kilkanaście miesięcy nie zmienić istotnie na korzyść opozycji. Jedynym widocznym dziś kluczem do utrzymania przez opozycję władzy w samorządach za półtora roku i do odzyskania jej na szczeblu krajowym za niespełna trzy lata jest więc konsolidacja. Trudna i ryzykowna, ale pod pewnymi warunkami możliwa. Silne partie na silnej liście Nie chodzi o miłość. Nie chodzi o zjednoczenie. Nie chodzi nawet o małżeństwo z rozsądku. A zwłaszcza nie chodzi o zacieranie różnic. To by było zbyt wiele – i dla polityków, i dla elektoratu. Nowoczesna powstała przecież w proteście przeciw „zdradzie Tuska”. Jej pierwszą racją bytu było odsunięcie Platformy od władzy, bo nie zakładała, że może to oznaczać oddanie władzy PiS. Podobnie jak PO powstawała kiedyś (z identycznym skutkiem), by odsunąć od władzy lewicę. To są kamienie węgielne opozycji i nie wolno ich lekceważyć. Nawet gdyby liderzy opozycji je odrzucili, co teraz nie jest realne, nie wszyscy wyborcy mogliby to zaakceptować. Możliwe jest tylko przyjazne sąsiedztwo – partyjna odmiana „współpracy transgranicznej”. Jeśli opozycja ma wygrać wybory, na nic więcej nie należy liczyć i niczego więcej nie należy planować. Termin integracja zapożyczony z procesu europejskiego najlepiej oddaje to, co może być realne i efektywne. Eurorealistyczne hasło Kwaśniewskiego „silna Polska w silnej Europie” brzmiałoby w tym przypadku „silne partie na silnej liście”. Taki by zapewne był optymalny wybór dzisiejszej prodemokratycznej, prokonstytucyjnej, propraworządnościowej, antypisowskiej opozycji. Nie wolno i nie warto udawać, że Platformę, Nowoczesną, PSL, SLD, Zielonych, Inicjatywę Polską i mniejsze zgromadzone wokół KOD grupy polityczne łączy dużo więcej niż niezgoda na budowanie chaotycznego, autodestrukcyjnego, autorytarnego państwa PiS, oddalającego nas od Zachodu. Trzy warunki, na jakich taka wyborcza koalicja na rzecz wspólnej listy mogłaby się sformować, wydają się wystarczające. Jeden to minimum konstytucyjne. Drugi to minimum socjalne. Trzeci to maksimum reprezentatywne. Minimum konstytucyjne, co do którego wszyscy muszą się zgodzić, to przywrócenie działania faktycznie zawieszonej przez PiS konstytucji. Nie warto teraz zastanawiać się, jak to zrobić. Bo trudno jest przewidzieć, w jakich warunkach nastąpi ewentualne przejęcie władzy. Ważne jest zobowiązanie wszystkich uczestników, że ich wspólnym celem jest przywrócenie ładu konstytucyjnego obowiązującego w dniu wyborów parlamentarnych 2015 r. To nie znaczy, że żadne zmiany nie będą w przyszłości możliwe. Wiadomo, że są i będą konieczne. Ale uczestnicy muszą zadeklarować, że będą wprowadzane do tamtego tekstu, po ewentualnym przywróceniu mu mocy obowiązującej i według procedur, które w nim opisano. Bez względu na to, co PiS wcześniej zrobi z konstytucją i jak ją będzie zmieniał swoimi nieprzewidywalnymi sz