Dowody tożsamości Pisaliśmy więc o wyróżnionych artystach: odważni, wyjątkowi, oryginalni, bezkompromisowi, niezależni, niepokorni, poszukujący, uniwersalni. Jeden z czytelników biorących udział w tegorocznym głosowaniu dopisał jeszcze własną pochwałę – genialni i niebanalni. Jeżeli zestawi się te komplementy, otrzymamy chyba wzorcową definicję artysty najbardziej pożądanego w każdych czasach. Niemniej 20 lat temu, kiedy postanowiliśmy przyznawać naszą nagrodę, potrzeba przypomnienia owego kanonu była szczególnie pilna. Był to bowiem czas chaosu w kulturze. W repertuarach kin – a nie były to jeszcze pachnące multipleksy – dominował drugorzędny repertuar zachodni, a nasi niektórzy twórcy próbowali, na ogół ze średnim powodzeniem, imitować zagraniczne wzory. Niepokój zapanował w teatrze, tracącym kontakt z publicznością zajętą urządzaniem się w nowej rzeczywistości. Na księgarskich półkach pojawiły się masowo tłumaczone bestsellery. Sztuka wysoka powoli schodziła do niszy. Artyści uczyli się zachowań rynkowych, niestety, zwykle z fatalnym skutkiem dla sztuki. Nasza nagroda miała być próbą zwrócenia uwagi na twórców niemieszczących się w głównym nurcie, mających już pewien dorobek, ale największe dzieła dopiero przed sobą. Nie nagradzaliśmy za całokształt, lecz za nadzieje i oczekiwania. I na ogół się nie zawiedliśmy, o czym świadczą drukowane na sąsiednich stronach nazwiska wszystkich laureatów. Wprost trudno sobie wyobrazić, jakby dzisiaj bez nich wyglądała polska kultura. Mamy nadzieję, że choć w minimalnym stopniu – na miarę możliwości, jakie ma redakcja – przyczyniliśmy się do ich karier. Do tej listy dopisujemy nowe nazwiska. Tegorocznych laureatów nie wybierała, jak to było w zwyczaju, redakcyjna Kapituła. Z okazji 20-lecia nagrody postanowiliśmy, że sami czytelnicy wskażą zwycięzców (wybierając po zalogowaniu się na specjalnej stronie jednego spośród trójki nominowanych w każdej z sześciu kategorii; zarejestrowało się ponad 6 tys. elektorów). Gdyby po staremu wybierała Kapituła, wynik byłby z pewnością bardzo zbliżony. Jak się okazało, mamy podobne oczekiwania wobec artystów. Od 10 lat przyznajemy również honorowe tytuły Kreatorów Kultury, składając hołd naszym mistrzom, będącym wzorami dla kolejnych pokoleń artystów. Tym razem nasz laur otrzymują Elżbieta Penderecka i Krzysztof Penderecki. Na koniec o nazwie nagrody, która 20 lat temu zapewne brzmiała bardziej dosłownie, ale przecież od początku miała też znaczenie symboliczne. Laureaci z symbolicznym Paszportem (z wpisem „talent” w rubryce „znaki szczególne”) mieli przekraczać granice, w sensie jak najbardziej dosłownym, lecz także metaforycznym. Nasze dowody tożsamości przydadzą się artystom także w następnych dziesięcioleciach. Zawsze są bowiem jakieś granice do przekroczenia. Film Nominowani: Leszek Dawid, Marcin Dorociński, Marcin Krzyształowicz Paszport POLITYKI otrzymał Marcin Dorociński. Nagroda za główne role w filmach „Róża” i „Obława”. Za absolutny słuch aktorski, który chroni go przed komercją i tandetą. I za to, że rozwija się z roku na rok, z filmu na film. Marcin Dorociński, aktor. Urodził się w 1973 r. w Milanówku. Studiował w Akademii Teatralnej w Warszawie, po studiach związany był z warszawskim Teatrem Dramatycznym, gdzie występował m.in. w spektaklach Krystiana Lupy, Krzysztofa Warlikowskiego, Grzegorza Jarzyny i Agnieszki Glińskiej. Na ekranie zaczynał od małych ról w serialach, przełom nastąpił, gdy zagrał w serialu i filmie „Pitbull” w reż. Patryka Vegi. Za rolę podkomisarza Despero otrzymał Nagrodę im. Zbyszka Cybulskiego. Od tamtej pory był wielokrotnie nagradzany, ostatnio na festiwalu w Gdyni, gdzie za swój występ w „Róży” Wojciecha Smarzowskiego dostał nagrodę dla najlepszego aktora. Uznanie zdobył też rolą w „Obławie” Marcina Krzyształowicza. Po sukcesach w kinie i telewizji wrócił do teatru i związał się z warszawskim Ateneum, gdzie obecnie gra w spektaklu „Merilyn Mongoł” w reż. Bogusława Lindy. W wywiadach podkreśla, że unika wizerunku wiecznego amanta i często wybiera role, w których aparycja nie jest najważniejsza. Potrafi też dla roli zmienić się fizycznie, zbrzydnąć, przytyć, a nawet spiłować zęby. Teatr Nominowani: Michał Borczuch, Mirek Kaczmarek, Iwan Wyrypajew Paszport POLITYKI otrzymał Iwan Wyrypajew. Nagroda za przypomnienie polskiemu teatrowi, że sztuka sceniczna może również być poezją. Za wiarę w siłę opowieści i żelazną konstrukcję tekstu oraz eksperymenty ze sceniczną tożsamością aktora. Iwan Wyrypajew, dramatopisarz, aktor, reżyser. Urodził się w 1974 r. w Irkucku na Syberii. Jest laureatem najważniejszych rosyjskich festiwali teatralnych, jego debiutanckie „Sny” wystawił londyński Royal Court Theatre i od tego czasu jego dramaty doczekały się na Zachodzie już ponad 30 inscenizacji. W Polsce „Dzień Walentego” był komercyjnym hitem, popularne były także trudniejsze sztuki, jak „Tlen” i „Sny”. Jako reżyser swoich tekstów zadebiutował w 2009 r. monodramem „Lipiec” w wykonaniu żony Karoliny Gruszki w Teatrze Na Woli w Warszawie. Następnie w Teatrze Narodowym wystawił „Taniec Delhi”, w Starym Teatrze w Krakowie – „Iluzje” (wystawione wcześniej przez Agnieszkę Glińską w Teatrze Na Woli), zaś ze studentami krakowskiej PWST zrealizował sztukę „UFO. Kontakt”. W lutym w Teatrze Studio w Warszawie odbędzie się premiera „Ożenku” Gogola w jego reżyserii (zapowiada odczytanie mistyczne i prawosławne). Jest także twórcą dwóch filmów: „Euforii” i „Tlenu”, współtwórcą moskiewskiego Teatru Praktika oraz pedagogiem w warszawskiej Akademii Teatralnej. Sztuki wizualne Nominowani: Katarzyna Krakowiak, Radek Szlaga, Julita Wójcik Paszport POLITYKI otrzymała Julita Wójcik. Nagroda za ustawioną w centrum Warszawy kwiatową Tęczę, która szybko stała się jednym z symboli miasta. Za konsekwentne udowadnianie, że życie i proste codzienne czynności też mogą być sztuką. Julita Wójcik, performerka, autorka akcji artystycznych. Urodziła się w 1971 r. w Gdańsku. W latach 1991–97 studiowała na Wydziale Rzeźby ASP w Gdańsku u prof. Franciszka Duszeńki. Jej artystyczne działania zazwyczaj odwołują się do prostych życiowych czynności i mają charakter pogodny i optymistyczny. Najgłośniejsze z nich to „Obieranie ziemniaków”, zrealizowane w stołecznej Zachęcie i niedawna Tęcza na placu Zbawiciela w Warszawie, stworzona z tysięcy sztucznych kwiatów. Wielu obserwatorów uznało tę pracę za kolejny, po palmie Joanny Rajkowskiej, artystyczny symbol stolicy. Literatura Nominowani: Kaja Malanowska, Zośka Papużanka, Szczepan Twardoch Paszport POLITYKI otrzymał Szczepan Twardoch. Nagroda za powieść „Morfina”, za odważne i szalone studium o męskiej słabości i płynnej tożsamości narodowej, osadzone w realiach pierwszego miesiąca niemieckiej okupacji w 1939 r. Szczepan Twardoch, pisarz i publicysta, felietonista Kawiarni Literackiej POLITYKI. Urodził się w 1979 r., studiował socjologię i filozofię na Międzywydziałowych Indywidualnych Studiach Humanistycznych na Uniwersytecie Śląskim w Katowicach. Opublikował pięć powieści, m.in. „Wieczny Grunwald”, nagrodzony wyróżnieniem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza, i kilka zbiorów opowiadań. Muzyka poważna Nominowani: Wojciech Blecharz, Agnieszka Budzińska-Bennett, duet Magdalena Bojanowicz i Maciej Frąckiewicz (dawniej TWOgether Duo) Paszport POLITYKI otrzymali Magdalena Bojanowicz i Maciej Frąckiewicz. Nagroda za dojrzałe i wyraziste interpretacje muzyki. Za odwagę, ryzyko i konsekwencję w budowaniu repertuaru na nietuzinkowy zestaw instrumentów. Duet złożony z wiolonczelistki Magdaleny Bojanowicz i akordeonisty Macieja Frąckiewicza powstał w 2007 r. pod nazwą TWOgether Duo. Niecodzienne połączenie instrumentów wykorzystują do wykonywania zarówno transkrypcji muzyki klasycznej od Bacha do Piazzolli, jak i muzyki współczesnej, m.in. Hanny Kulenty, Cezarego Duchnowskiego, Wojciecha Ziemowita Zycha. W tym roku zadebiutowali na Warszawskiej Jesieni, ukazała się też ich pierwsza płyta „Satin” (Wydawnictwo Sarton) z polskimi utworami współczesnymi, w większości zamówionymi przez duet specjalnie do tego celu dzięki stypendium Młoda Polska. Muzyka popularna Nominowani: Małe Instrumenty, Marcin Masecki, très.b Paszport POLITYKI otrzymał très.b. Nagroda za umiejętne połączenie siły i delikatności w muzyce, która jest jednocześnie niezależna i przebojowa. Zespół très.b założyła w 2005 r. trójka artystów: pochodzący z Holandii gitarzysta Olivier Heim, duński perkusista Thomas Pettit i polska wokalistka oraz basistka Misia Furtak. Tworzą muzykę utożsamianą z niezależną sceną rockową. Wydali dwie płyty: „The Other Hand” i „40 Winks of Courage”, tę os