Dlaczego Warszawa potrzebuje Muzeum Sztuki Nowoczesnej

Piotr Sarzyński: – Niektórzy twierdzą, że należy pani do wąskiej „grupy trzymającej władzę” w polskiej sztuce współczesnej. Joanna Mytkowska: – Czy chodzi o władzę w czekającym na zburzenie byłym sklepie meblowym? Bo poważnie mówiąc, na co dzień zajmuje mnie raczej rozwiązywanie bieżących problemów i unikanie przyszłych. Prowadzenie młodej instytucji, która buduje swoją siedzibę, to proces dynamiczny, nie ma nic wspólnego ze statycznym konserwowaniem władzy. Zresztą muzeum, którym kieruję, jest instytucją wyjątkowo demokratyczną, większość decyzji programowych zapada kolegialnie. Myślę, że w tych opiniach chodzi o coś więcej niż zarządzanie firmą; o wpływ na cały rodzimy „world art”. I przekonanie, że odbywa się jakieś ręczne sterowanie z zacisza dyrektorskich gabinetów. Gdyby trzymać się zaproponowanej przez pana konwencji, to muszę donieść, że nie mam gabinetu w ścisłym znaczeniu tego terminu, dzielę pokój z innymi pracownikami, a naszą rozmowę przeprowadzamy w związku z tym w kawiarni. Tylko ktoś, kto nie zna różnorodności świata sztuki, może wpaść na tak anachroniczny pomysł, że obowiązuje tu jakaś dająca się kontrolować hierarchia. Mnie interesuje działalność kreatywna, eksperyment, nowe wyzwania. W nich się spełniam, a nie w posiadaniu władzy. Jeżeli prowadzone przeze mnie muzeum jest instytucją wpływową we współczesnej polskiej kulturze, to właśnie dlatego, że proponuje atrakcyjny, przemyślany i nowatorski program. Zaczynaliście karierę jak bohaterowie „Ziemi obiecanej”, w trójkę, z Andrzejem Przywarą i Adamem Szymczykiem w Galerii Foksal. Od marzeń. Jeśli karierą nazywać nasze 10 lat asystowania w znanej Galerii Foksal, w moim przypadku na stanowisku młodszego instruktora. Poza tym w przeciwieństwie do bohaterów filmu nie budowaliśmy fabryki, zajmowaliśmy się młodą polską sztuką, co po jakimś czasie okazało się znaczące dla całej naszej sceny artystycznej i wzrostu jej międzynarodowego znaczenia. W 1995 r. powstała Fundacja Galerii Foksal, która stała się miejscem realizacji wielu naszych wspólnych projektów. Ale wkrótce nasze drogi się rozeszły. Adam wygrał konkurs na szefa Kunsthalle w Bazylei, a dziś jest dyrektorem artystycznym Documenta, jednej z najważniejszych wystaw we współczesnej sztuce światowej. Andrzej prowadzi Fundację Galerii Foksal i utrzymuje jej wysoki poziom artystyczny. A pani spróbowała sił we Francji… Z Fundacji odeszłam w 2006 r. Czułam, że moim żywiołem jest aktywność w instytucjach publicznych. Wyjechałam do Paryża, korzystając z zaproszenia Centre Pompidou. Potrzebowało ono osoby dobrze zorientowanej w sztuce Europy Środkowo-Wschodniej, która pomogłaby stworzyć reprezentacyjną kolekcję powojennej i najnowszej sztuki z regionu. Jednocześnie przygotowywałam wystawy, zarówno dużą prezentację sztuki z Europy Środkowo-Wschodniej, jak i na przykład artystów z Bliskiego Wschodu. Decyzja o przenosinach do Paryża była szukaniem nowego wyzwania, jej skutki – nieprzewidywalne, ale raczej nie myślałam o emigracji na stałe. Aż ostatecznie trafiła pani do Muzeum Sztuki Nowoczesnej. I jako jego szefowa musiała pani tłumaczyć, po co stolicy kolejna instytucja po Zachęcie i Centrum Sztuki Współczesnej. Zatem: po co? Fakt, tłumaczyłam to wielokrotnie. Mam dwie odpowiedzi. Bardziej teoretyczna to taka, że powstaje instytucja muzealna o charakterze odmiennym od instytucji niemuzealnych, takich jak galerie czy centra sztuki, nastawionych na wystawy czasowe. Muzeum ma za zadanie tworzenie kolekcji, gromadzenie archiwów, budowanie kanonów, prowadzenie działalności naukowej. A bardziej praktycznie muszę przypomnieć, że nasze powstanie mocno ożywiło scenę artystyczną stolicy, a nawet kraju. Moda na MSN skutecznie spopularyzowała w stolicy sztukę współczesną, o czym świadczy choćby fakt, że w zeszłym roku nasze wystawy obejrzało blisko 200 tys. osób, a na wernisaże przychodzi regularnie po kilka tysięcy. Nie działamy w wąskich enklawach miłośników, ale w szerokich kręgach, wychodzimy naprzeciw mieszkańcom, włączamy się w miejskie problemy. Mówi pani o tworzeniu kolekcji. Czytam, że zgromadziliście 250 obiektów. Proszę wybaczyć, ale jak na instytucję muzealną brzmi to wręcz niepoważnie. Znam prywatnych kolekcjonerów, którzy mają zbiory 10, 20 razy większe. Już 452, cytując szybko rosnący inwentarz muzeum, ale to nie zmienia zasadniczo oceny. Zgadzam się z panem, jest tego niewiele. Po prostu późno zaczęliśmy zbierać, a parę lat zajęło nam jeszcze przekonywanie ministra kultury, że taka kolekcja jest potrzebna i warto ją dofinansować. Dopiero w wyniku ogromnego wysiłku całego środowiska po Kongresie Kultury Polskiej udało się stworzyć program pozwalający czterem polskim muzeom na regularne zakupy dzieł sztuki. Mam nadzieję, że ten program będzie kontynuowany. Biorąc pod uwagę realia rynku sztuki, praktycznie musimy zrezygnować z kupowania kolekcji historycznej. Poza wyjątkowymi okazjami czy obszarami takimi, jak na przykład polska neoawangarda, to pociągałoby za sobą kolosalne koszty, po prostu nas nie stać. Zresztą do nowej siedziby muzeum możemy tego typu eksponaty pozyskiwać przez wypożyczenia czy wieloletnie depozyty. Liczę też na donacje, istnieją i ciągle powstają nowe kolekcje prywatne, a doświadczenia światowe mówią, że najpóźniej w trzecim pokoleniu trafiają one do zbiorów publicznych. Jedyne, co możemy sensownie zrobić, to uchwycić ten wyjątkowy moment w historii polskiej sztuki, gdy stała się ona znacząca społecznie i dostrzegana w świecie, a więc po 1989 r. I wśród tych 452 prac jest wiele, które doskonale ów przełom i transformację obrazują. To może być symboliczna baza naszej kolekcji. A przecież do otwarcia stałej siedziby mamy jeszcze kilka lat. Podobno liczyła pani na to, że zbiory MSN wzbogaci gigantyczny depozyt w postaci zbiorów znanej kolekcjonerki Grażyny Kulczyk? Pani Grażyna Kulczyk zaproponowała ten depozyt. Odbyliśmy wstępne rozmowy. Problem polegał jednak na tym, że chciała tę kolekcję prezentować jako całość i mieć decydujący wpływ na sposób jej ekspozycji w ramach autonomicznej instytucji publicznej. Każde muzeum publiczne z przyjemnością przyjmie taką kolekcję, będzie o nią dbać, przechowywać, konserwować, ale nie możemy zagwarantować, że będzie pokazywana zawsze, w całości i w takim kształcie, jak się tego spodziewa właściciel. W efekcie Grażyna Kulczyk chce zbudować w stolicy własne muzeum. Jeśli jej się uda, to czy to będzie dla was konkurencja? To jest wspaniała kolekcja i szczerze kibicuję, by swój cel zrealizowała. Nie traktuję jej jako konkurencji. Muzeum publiczne ma inne cele i odmienne sposoby budowania narracji wokół sztuki współczesnej. Natomiast Warszawa na takiej inwestycji bardzo by skorzystała. Zawsze gorący temat: czyje prace kupować, gdzie, za ile? Szczególnie gdy dotyczy ciągle aktywnych twórców. Przygotowując się do zakupów, prowadzimy w ramach zespołu kuratorskiego muzeum badania i kwerendy, dyskutujemy wspólnie listy preferencji zakupowych. Natomiast w kwestii cen zakupy często konsultujemy z zewnętrznymi ekspertami orientującymi się w rynku sztuki. Nasze wybory weryfikuje komisja w Ministerstwie Kultury, która ma swoich ekspertów i oceny. W „Notesie na 6 tygodni”, wydawanym przez Fundację Bęc Zmiana, wyliczono, że aż 70 proc. zakupów dokonywanych przez MSN pochodzi z dwóch tylko galerii: Raster oraz Fundacji Galerii Foksal. W kolekcji muzeum nie ma ani jednego zakupu z Fundacji Galerii Foksal. To moje dawne miejsce pracy, więc z zasady nie proponuję zakupów pochodzących od nich. Natomiast w kolekcji jest kilka prac artystów z kręgu Fundacji Galerii Foksal, w większości podarowanych lub zakupionych bezpośrednio od artysty. Z galerii Raster zakupiono 9 prac. Źródło zakupu danego dzieła z kolekcji zawsze podajemy na stronie internetowej, więc łatwo sprawdzić. Muszę więc zdecydowanie zweryfikować dane z „Notesu na 6 tygodni”. Zbiory skromne, a na domiar złego już za kilka miesięcy musicie opuścić tymczasową galerię w pawilonie meblowym Emilia. Co dalej? Po długich latach problemów proces inwestycyjny naszej docelowej siedziby na placu Defilad wreszcie ruszył z miejsca. Mamy dobrze przygotow