Jak zbliżyć dzieci do świata artystów

Dowodem na to, jak bardzo otwarte na młode pokolenie są instytucje kultury, była zakończona niedawno wystawa w warszawskim Muzeum Narodowym „W muzeum wszystko wolno”. Przez osiem miesięcy współtworzyło ją 69 dzieci w wieku 6–14 lat. Wybierane w magazynach muzealnych dzieła z różnych epok i kultur pogrupowały w kilka działów. Jak przyznała dyrektor Agnieszka Morawińska – wystawa była ryzykowna, ale nauczyła muzealników pokory, bo okazało się, że każda interpretacja dzieła sztuki może być interesująca i nawet jeśli wybory dzieci były czasami zaskakujące, to często trafiały w sedno. Sztuka, czy to dawna czy współczesna, może być dla dzieci ciekawa i może je cieszyć. Dobrze dobrana do wieku dziecka, jego zainteresowań i temperamentu lektura może być kluczowa, a jest o co walczyć, bo ludzie zainteresowani sztuką i aktywnie uczestniczący w życiu kulturalnym to nie tylko osoby lepiej wykształcone, ale też bardziej krytycznie patrzące na rzeczywistość, potrafiące wyrażać własne zdanie i ciekawe świata. Nie chodzi o snobizm rodziców i o to, by dziecko jednym tchem wymieniało nazwiska mistrzów holenderskich, nie do końca chodzi też o pokazywanie, co jest piękne, a co nie. Obcowanie ze sztuką i uważne patrzenie na dzieło to pierwszy krok do nauczenia się krytycznego patrzenia na świat współczesny. Od czego zaczynać? Tego uczą dziś książki o sztuce dla dzieci. Są wielozadaniowe – mają nią zainteresować, uwrażliwić, wyjaśnić, czym jest, i sprawić, że wizyta w muzeum czy operze nie będzie udręką, tylko przygodą i przyjemnością. Od jakiegoś czasu wychodzą w postaci coraz lepszej pod względem edytorskim i merytorycznym. Są wśród nich bajki, w których dzieło sztuki wykorzystane jest jako punkt wyjścia do opowiedzenia jakiejś historyjki, ciekawie napisane podręczniki i zachęcające do plastycznej działalności i namysłu nad dziełem sztuki książki albumy. Wbrew pozorom te ostatnie wcale nie muszą mieć zbeletryzowanej narracji, ich siła tkwi w ilustracjach i grafice, bo już samo ich przeglądanie ma zaciekawiać i przyciągać. W nagradzanych w Polsce i za granicą książkach „D.O.M.E.K.” Aleksandry i Daniela Mizielińskich czy „Zachęcie do sztuki” Zofii Dubowskiej jest poważne traktowanie dzieła sztuki i jego odbiorcy. – Wykorzystując prace współczesnych artystów z kolekcji Zachęty, starałam się pokazać, że uważne patrzenie na sztukę może być ciekawe. Moje książki dla najmłodszych są przedłużeniem warsztatów rodzinnych, czyli w założeniu dzieci mają je czytać z rodzicami i wspólnie z nimi zastanawiać się nad sztuką. W żadnej z książek nie przedstawiam jednej obowiązującej interpretacji na temat danej pracy, bo zależy mi, by czytelnik znalazł swoją własną, dlatego tekstu jest niewiele i stanowi komentarz do warstwy wizualnej – tłumaczy Dubowska. Tylko czy można zaczynać edukację dziecka od sztuki współczesnej, czy może najpierw należy zacząć ją od antyku, renesansu czy mistrzów holenderskich? Są dwie szkoły – według jednej bez sztuki dawnej nie można zrozumieć sztuki współczesnej; według drugiej edukację można zacząć od końca. Dubowska jest zdania, że przekonanie, jakoby sztuka współczesna była niezrozumiała, to uprzedzenie, bo, pomijając tematy zbyt drastyczne dla dzieci, jest ona dla nich wręcz łatwiejsza w odbiorze, chociażby dlatego, że porusza problemy znane z rozmów w domu, na ulicy czy w szkole. – Jeśli dziecko zachwyci się pracą Edwarda Krasińskiego, który zrobił przeróbkę bitwy pod Grunwaldem, będzie chciało wiedzieć, co przedstawia oryginał i kim był Jan Matejko – mówi autorka. W książce „Bardzo nam się podoba. Współczesna. Sztuka. Pytania” wraz z Małgorzatą Bogdańską-Krzyżanek i Świerżewską-Franczak proponuje, by czytelnik w ogóle „zapomniał o tym, co wie, oraz o tym, czego boi się, że nie wie”. – Nie potrzeba żadnej wiedzy, by zadziwić się palmą Joanny Rajkowskiej na rondzie de Gaulle’a w Warszawie czy akcją Obieranie ziemniaków Julity Wójcik. Zresztą sztuka wcale nie musi zachwycać, może też obrzydzać i przestraszać. Dzieci to doskonale wychwytują. Czarny kwadrat intryguje Sztuka starożytna czy dawna nie daje aż takiego pola do popisu i wymaga znajomości pewnych faktów. Jednak w pewnym momencie dzieci same chcą się dowiedzieć, dlaczego na obrazach starych mistrzów ludzie są boso albo jak zbudowano katedry, czym jest perspektywa i fresk. Wtedy warto im podsunąć książkę o bardziej podręcznikowo-encyklopedycznym charakterze. Też jest ich sporo, choć nie wszystkie są tak samo zajmujące. Książka Ewy Jałochowskiej „Historia sztuki dla dzieci i rodziców”, nominowana do Pióra Fredry w 2013 r. i cytowana w podręcznikach, a ostatnio wznowiona, wydaje się klasycznym wprowadzeniem do historii sztuki. Pozornie, bo jak czytamy w podtytule, są to „Rozmowy z Kajtkiem”, co oznacza, że opowieść o rozwoju sztuki, od malarstwa jaskiniowego poczynając, a na współczesności kończąc, jest wpleciona w dialog matki z synem. Autorka przyznaje, że chciała w ten sposób rozbudzić w dzieciach ciekawość: – Sztukę czasem się lekceważy, traktuje jak kwiatek do kożucha, bo są ważniejsze sprawy i fakt, że ktoś kiedyś coś namalował na ścianie, to jego kaprys. Tymczasem ten „kaprys artysty” z czegoś wynikał i na coś wpływał. Może to zabrzmi górnolotnie, ale wierzę, że sztuka zmieniała świat i warto o tym mówić dzieciom. Książka zaczyna się od rozmowy o „Czarnym kwadracie” Kazimierza Malewicza – symbolu niezrozumienia intencji sztuki przez współczesnych – by pokazywać, jak w kolejnych epokach na sztukę oddziaływała nauka, filozofia, religia czy otwarcie na świat. – Aby zrozumieć „Bitwę pod Grunwaldem”, trzeba się dowiedzieć czegoś o XIX w. w Polsce, recepcji średniowiecza oraz o samym Matejce, jego żonie i charakterze – mówi Jałochowska. – Tak samo nie sposób pojąć sztuki XX w. bez zdania sobie sprawy z wpływu odkryć naukowych czy Freuda. Na warsztatach dzieci ładnie chwytają te procesy, jeśli się nie przesadza z ilością informacji i długością wykładu – dodaje autorka, która właśnie pisze kolejną książkę w tej samej konwencji. Tym razem rozmawia ze swym młodszym synem Jędrkiem o mitach i religii. Mityczne stwory, skarby labiry