Nowy dyrektor Instytutu Adama Mickiewicza o swoich planach

Piotr Sarzyński: – Czy zastał pan Instytut w ruinie, jak chcą jedni, czy w największym rozkwicie – jak sugerują inni? Krzysztof Olendzki: – Cóż, historia IAM jest bogata, pełna wzlotów, ale i gwałtownych upadków, jak choćby za czasów rządów SLD. Doświadczenia z minionych lat postaram się dobrze wykorzystać. Bardzo mnie cieszy na przykład, że już wcześniej wprowadzono w Instytucie system zarządzania projektowego w pewnym sensie wzorowany na metodyce Prince’a. Pod tym względem IAM jest przykładem dla wielu instytucji kultury. Nie tylko w kraju. Mam plany, by ten system rozwijać, a wypracowany know-how przekształcić w dodatkowy instrument promocji. Wspomniany instrument zarządczy bardzo usprawnił kierowanie i stworzył warunki do efektywnego wykorzystania zarówno potencjału pracowników, jak i finansów. Są jednak kwestie, które będę chciał ułożyć po nowemu. No właśnie. Statek wiozący polską kulturę w świat tylko skoryguje kurs, czy dokona nagłego zwrotu przez burtę? Nie ma czegoś takiego jak zwrot przez burtę. Zwrot może być przez sztag/dziób lub przez rufę. Zwrot przez sztag, stosowany podczas halsowania – pływania pod wiatr, powoduje, że łódź zmienia kurs w sposób bezpieczny. Natomiast dokonany nieopatrznie zwrot przez rufę sprawia, że bom gwałtownie zmienia swoje położenie. Siła tego manewru jest olbrzymia, a skutki mogą być opłakane. Często kończy się to wywrotką, a czasem nawet wypadkiem członka załogi. Współczesna kultura ma to do siebie, że zwykle żegluje pod wiatr, a zatem halsujemy. W Amsterdamie na jednym z budynków widnieje żeglarska sentencja łacińska „Homo sapiens non urinat in ventum” (Myślący człowiek nie sika pod wiatr – red.). I tyle. Rozumiem, że jako doświadczony żeglarz, a przy tym doświadczony dyplomata, unika pan niebezpiecznych manewrów. Tak, gdyż często gwałtowne i nieprzemyślane zwroty prowadzą do efektów wręcz odwrotnych do zamierzonych. Tymczasem część środowiska wpadła w lekką histerię, przekonana, że w Instytucie dzieje się coś złego, a następca byłego dyrektora biega z długim nożem i będzie podrzynał gardła. To jaki będzie pierwszy zwrot przez sztag? Posłużę się przykładem. W Białymstoku organizowany jest festiwal muzyki elektronicznej „Up to Date”. Dobrze przygotowany, świetnie się rozwijający. Tworzy się wokół niego ciekawe środowisko. To idealna impreza, która mogłaby zyskać silną markę regionalną, na przykład w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Inny przykład to wrocławski WRO Art. Polski festiwal wyrastający na wydarzenie o randze światowej, pokazujący Polskę za granicą w sposób odmienny od stereotypów. Ma on szansę, by stać się dla sztuki nowych mediów tym, czym jest Wenecja dla sztuk wizualnych. Otóż w mojej koncepcji promocja polskiej kultury powinna odbywać się przede wszystkim w Polsce, w takich właśnie miejscach. Trzeba wzmacniać najlepsze przedsięwzięcia kulturalne, a wówczas przyciągną one także z zagranicy nie tylko widzów, ale też dziennikarzy, menedżerów czy szefów instytucji kultury. Ale to chyba nie jest zadanie dla IAM… Nie jest naszym zadaniem organizowanie takich imprez, ale naszą rolą jest sprowadzanie na te festiwale gości z zagranicy i znalezienie ciekawych partnerów w innych krajach, którzy zaproszą polskich artystów do siebie, często już za własne, a nie za nasze pieniądze. Oczywiście rodzi się pytanie: czy działanie na rzecz tego typu krajowych festiwali jest także elementem promocji kultury polskiej w świecie? Czy wspierać Białystok lub Wrocław, licząc na międzynarodowy oddźwięk tych „inwestycji”, czy może uznać, że ryzyko jest zbyt duże? Uzna ktoś bowiem, że np. Białystok jest miastem słabo skomunikowanym z krajem i światem, bez lotniska, leżącym na uboczu, z dala od autostrad. Za tym kryje się poważniejsza reguła: imprezy, w które zaangażuje się IAM, nie mogą być traktowane jako pojedyncze eventy, choćby nawet najbardziej efektowne. Zawsze musimy stawiać pytanie, co dzięki danemu przedsięwzięciu czy wydarzeniu możemy osiągnąć w perspektywie kilku najbliższych lat? Także w przypadku ewidentnych sukcesów. Weźmy choćby realizowany przez IAM międzynarodowy program Polska Music, który wspiera wykonania polskiej muzyki klasycznej na świecie przez wybitnych artystów zagranicznych. Projekt zdawałoby się spełniony, ze świetnymi efektami w postaci koncertów i nagrań naszej muzyki przez czołowe orkiestry europejskie. Ale czy zwalnia nas to od pytania: co dalej? Czy wystarczy, że London Philharmonic Orchestra będzie miała w swoim repertuarze utwory takich polskich kompozytorów jak Szymanowski i Penderecki? A może naszym celem powinno być, by przy okazji tych wielkich nazwisk wypromować twórczość mniej znaną, tak by za trzy lata w Londynie grali także utwory Krzysztofa Knittla czy młodych polskich kompozytorów. Droga do największych sal koncertowych wiedzie przez małe, ale prestiżowe i opiniotwórcze festiwale muzyki współczesnej, takie jak chociażby brytyjski Huddersfield Contemporary Music Festival, z którym IAM w 2015 r. podjął wieloletnią współpracę. Tej jesieni przedstawimy tam postrockową reinterpretację znanej na całym świecie III Symfonii Góreckiego [przygotowanej przez saksofonistę Colina Stetsona], ale też premierę opery odkrywanego po obu stronach Atlantyku polskiego eksperymentatora Wojtka Blecharza. A może trzeba iść jeszcze dalej i walczyć o szerokie wprowadzenie polskich kompozytorów w obieg światowych przemysłów kultury związanych z muzyką? By po polską muzykę sięgali nie tylko dyrygenci, ale przede wszystkim producenci gier komputerowych, filmów itp. Czy pana zdaniem w polskiej kulturze jest wiele zjawisk i dzieł wartościowych, acz dotychczas niewystarczająco promowanych? Oczywiście, że tak. To dotyczy każdego kraju. Nie będę jednak wymieniał konkretnych zjawisk, nazwisk czy dzieł, ale zwrócę uwagę, że jest to problem strukturalny. Wynikający z pytania, co, jak i gdzie promujemy? Dotychczas IAM skupiał się na niektórych krajach, traktując je jako strategicznych partnerów. Czasami przynosiło to bardzo ciekawe rezultaty, czasami – umiarkowane. Są też obszary kultury, w które należy zainwestować więcej wysiłku, jak design, gaming czy ochrona dziedzictwa. Ta ostatnia jest przecież także częścią polskiej kultury, promocyjnie trochę zaniedbaną, a szkoda, bo naprawdę mamy się czym pochwalić. Architektura? Naturalnie. Podam przykład. W ramach mojej poprzedniej funkcji konsula generalnego w Vancouver wpadłem na pomysł, by pokazać, jak Polacy budowali to miasto, i przyczyniłem się do realizacji ważnej wystawy na ten temat. Dla władz miasta Vancouver to odkrycie było kompletnym zaskoczeniem. Ot, choćby fakt, że najważniejszy budynek w mieście, będący symbolem całego kanadyjskiego modernizmu, zaprojektował Polak Bogusław Babicki. Czasami – i ta wystawa była tego przykładem – ważny jest oryginalny pomysł, a wtedy przy niskich nakładach można osiągnąć duży efekt promocyjny. Komiks? Także. Ale pod pewnymi warunkami. Wszystko bowiem zależy od tego, jak i do czego chcemy go użyć. Jeśli ruszymy z przekazem: patrzcie, to jest bardzo fajny polski komiks, to usłyszymy: aha, fajnie. I na tym się skończy. Ale jeżeli użyjemy komiksu, by opowiedzieć o czymś szerszym, na przykład o ilustracji jako nośniku treści, to już lepiej. Tak jak zrobił to IAM, prezentując polską ilustrację książkową w Korei w ramach wystawy „Eye on Poland”. Z wielkim zresztą sukcesem. Rozumiem, że dla wszystkich form twórczości widzi pan u siebie miejsce? Gdy obejmowałem stanowisko wicedyrektora Instytutu Polskiego w Rzymie, spotkała się ze mną moja poprzedniczka i powiedziała: „Przyjeżdżając do Rzymu, przywiozłam ze sobą fortepian. A co pan przywiózł? Jaką dziedzinę sztuki będzie pan promował?”. Mnie – mówiąc szczerze – zatkało. Uważam bowiem, że cały problem leży w tym, by jak najlepiej korzystać z możliwości, które daje cała polska sztuka i kultura. Jeżeli będziemy czynili to umiejętnie, to nawet niszowe dotychczas segmenty rodzimej kultury mogą okazać się świetnym nośnikiem opowieści o Polsce. Co z historycznym dorobkiem kulturowym? Nie wolno go sztucznie wydzielać. Przykładowo, nasza współczesna muzyka ma silne korzenie w tym, co działo się w Polsce począwszy od XV w. Kultura ostatniego stulecia to w gruncie rzeczy kultura całego tysiąclecia, bo przecież mamy do czynienia z ewolucją i następstwem. Oczywiście zdarzają się daty graniczne, ważne czasowe cezury, jak choćby rok 1918 i odzyskanie przez Polskę niepodległości, ale przecież należy pamiętać, że kultura polska była silna i przed tym momentem, w wieku XIX i wcześniej. Sięganie do historii jest bardzo ważne. Proszę zauważyć, że jesteśmy dziś w momencie poważnej debaty o kryzysie kultury europejskiej. Trzeba przemyśleć to, jak opowiadać o nas ludziom, którzy emigrują z innych kontynentów. Na razie ten przekaz jest niedobry, momentami samobójczy. Ważne, abyśmy się włączyli w tę dyskusję i pokazali, jak my to widzimy i czujemy. Bo wówczas i recepcja polskiej kultury będzie zupełnie inna. Pańska deklaracja o promowaniu kultury polskiej w Wietnamie i na Filipinach mogła sugerować, że raczej porzucamy Europę. Moja wypowiedź o Filipinach i Wietnamie została chyba opacznie zrozumiana. Po pierwsze, na razie chciałbym, abyśmy zbadali, jaką szansę dla polskiej kultury stwarzają te kraje. Na razie nie myślę o wielkich projektach. Chodziło mi o przykładowe wskazanie pewnych możliwości, które nam stwarza chociażby sytuacja z Wietnamem. Spora mniejszość wietnamska mieszka w Polsce, ale też ożywione kontakty gospodarcze z tym krajem stanowią doskonały punkt wyjścia do stworzenia solidnych, długofalow