Alternatywna prawica w natarciu

Terminy takie jak alternatywna kultura, alternatywna ekonomia czy alternatywne społeczeństwo zaczęły być szerzej używane w latach 70., ale wyrosły z ducha antysystemowej rebelii poprzedniej dekady. Bunt studentów, rewolucja obyczajowa, antywojenne demonstracje stały się udziałem „dzieci wyżu demograficznego” po obu stronach Atlantyku, podobnie jak kultura młodzieżowa uwolniona od ideologicznej kurateli starszego pokolenia. Świat podzielił się wtedy na młodych rewolucjonistów i starych konserwatystów, na fanów wolności bez granic i miłośników porządku. Ruch na rzecz zmian przybierał różne formy, jak choćby zakładanie komun mających zastąpić rodziny. Ze sfery politycznej przetrwało z tego niewiele, o wiele więcej z kultury i obyczajów, jednak mimo politycznej porażki wydarzeń symbolizowanych przez datę 1968 r. świat nie wrócił w stare koleiny, a życie społeczne – i w Ameryce, i w Europie – uległo liberalizacji. Ostatnia amerykańska kampania prezydencka wpisała się w kontekst dalszego ciągu opisywanej przez Daniela Bella wojny kulturowej. Tyle że dziś najbardziej widoczną figurą tej wojny nie jest dobrze znany spór między postępowcami a tradycjonalistami nałożony na konflikt międzypokoleniowy, lecz stosunek do współczesnego kulturowego mainstreamu, który zawiera w sobie całkiem pokaźną część dziedzictwa wolnościowej rebelii lat 60. Przynajmniej od objęcia prezydentury w USA przez Billa Clintona powtarza się, że światem rządzą dawni rebelianci i byli hipisi, a szczególne znaczenie zyskało w 1998 r. powierzenie teki ministra spraw zagranicznych Niemiec Joschce Fischerowi, eksradykałowi oskarżanemu swego czasu o związki z lewicowym terroryzmem. W ostatniej dekadzie XX w. byliśmy wszyscy przekonani, że najważniejsze idee kontrkulturowej rebelii uzupełniły kanon zasad liberalnej demokracji. Taką ideą były choćby koncepcje otwartego społeczeństwa i multikulturalizmu oraz związane z nimi reguły poprawności politycznej unikania wszelkich przejawów dyskryminacji. Z czasem poprawność polityczna stała się przedmiotem mocnej krytyki uprawianej z pozycji obrony wolności słowa. Podczas kampanii wyborczej Trumpa wspierający go komentatorzy z telewizji Fox News czy portalu Breibart traktowali „poprawność” jako etykietę zakłamanych elit waszyngtońsko-nowojorskich. „Ostatnio wszyscy po cichu mieli dosyć politycznej poprawności. Żyjemy w pokoleniu całującym wszystkim tyłki. Żyjemy w pokoleniu ciot. Wszyscy chodzą jak po skorupkach jajek. Ludzie oskarżają się o bycie rasistami. Gdy ja dorastałem, pewne rzeczy nie były nazywane rasizmem” – tak mówił kilka miesięcy temu w wywiadzie dla „Esquire” Clint Eastwood, uzasadniając w ten sposób swoje poparcie dla Donalda Trumpa w wyborach prezydenckich. Potem tego nie komentował, ale do dziś ta wypowiedź służy jako najlepsza ilustracja alt right, czyli alternatywnej prawicy. Niech żyje Trump! Nazwa alternative right pojawiła się w medialnym obiegu ponad osiem lat temu. Jej autorstwo przypisuje się Richardowi Bertrandowi Spencerowi, szefowi rasistowskiego think tanku National Policy Institute, którego możemy pamiętać z szeroko relacjonowanego mityngu NPI w Waszyngtonie, kiedy to hajlował uniesioną ręką na cześć nowo wybranego prezydenta z okrzykiem: „Niech żyje Trump, niech żyje nasz naród, niech żyje zwycięstwo” (w oryginale: Hail Trump! Hail our people! Hail victory!). Urodzony w 1978 r. Spencer reprezentuje nowe pokolenie amerykańskiej skrajnej prawicy, która dziś bez żenady odwołuje się do dziedzictwa Ku Klux Klanu, do neonazistowskich stereotypów etnicznych, rasowych czy narodowych. Na internetowych stronach amerykańsko-żydowskiej Ligi Przeciw Zniesławieniu (Anti-Defamation League) Spencera określa się jako współtwórcę „nowego białego suprematyzmu”, ideologii nawiązującej do ruchu obrońców segregacji rasowej, bardzo aktywnych w czasach, w których dorastał Clint Eastwood. Bo 86-letni dziś aktor, przypominając tamte czasy, ma zapewne na myśli lata 40. i początek lat 50., kiedy w Ameryce nikomu jeszcze nie śniło się o politycznej poprawności, podporządkowanie kobiety mężczyźnie uchodziło za oczywistość, zaś słowa takie jak „czarnuch” (nigger) czy „pedał” (fag) uznawano za niezbyt mocne epitety. Alt right nie narodziła się wyłącznie w głowie Richarda Spencera, lecz stanowi nową postać takich inicjatyw, jak amerykańskie prawicowe milicje, wspomniany Ku Klux Klan czy wreszcie populistyczna i tradycjonalistyczna Partia Herbaciana (Tea Party). Ta ostatnia jest zresztą nie tyle partią polityczną w dosłownym sensie, ile ruchem grupującym skrajnie prawicowych aktywistów, chrześcijańskich fundamentalistów, przeciwników rządu federalnego, libertarian domagających się zniesienia podatków oraz zwolenników rozmaitych teorii spiskowych. Z tej strony dobiega również głos tak zwanych zwykłych ludzi, którzy w amerykańskich wyborach okazali się głosującymi na Trumpa białymi mieszkańcami zbankrutowanych ośrodków przemysłowych i szeroko pojętej prowincji. Dawne dobre czasy Można jednak „alternatywność” alt right widzieć jako domaganie się swoistego powrotu do przeszłości. Próbę odwrócenia biegu dziejów i odpowiedź na tęsknotę za „dawnymi, dobrymi czasami”, a więc za porządkiem kojarzącym się Clintowi Eastwoodowi z epoką jego młodości. Przy takim założeniu alternatywna prawica stanowi jaskrawe przeciwieństwo dawnej alternatywy „kontrkulturowej”. O ile bowiem alt right obiecuje coś, co rzekomo już było, to kontrkultura roztaczała wizje czegoś, czego nigdy wcześniej nie było, czyli utopii. W tym sensie trudno byłoby kojarzyć alt right z antysystemowym buntem. Odwrotnie – jej propozycja wynika z przekonania, że jest tym lepiej, im stabilniejszy, bardziej uporządkowany system społeczny i polityczny. A skądinąd wiadomo, że najbardziej uporządkowany zawsze jest system totalitarny. Mimo to domniemana alternatywność alt right dość szybko stała się społecznie atrakcyjna. Z dwóch powodów: po pierwsze, orędownicy alt right przekonują, że są alternatywą dla „mainstreamowego” konserwatyzmu, czyli pozostają (co może kojarzyć się z kulturą alternatywną) spontaniczni w swoich odruchach i języku, mają odwagę mówić głośno to, czego „oficjalni” konserwatyści wolą nie mówić. Po drugie, reprezentanci alt right są zwykle dużo młodsi od czołowych polityków prawicy, co ma istotne znaczenie wizerunkowe: młodość, która pół wieku temu miała postać długowłosego anarchisty i poliamorycznej hipiski, dziś ma się kojarzyć z dziarskim chłopcem prawicy zwalczającym establishment składający się głównie z byłych długowłosych lewaków oraz feministek po menopauzie. Teraz alt right chce sprawić, by prawica była sexy. Nie jest to zadanie łatwe, o czym zaświadczają sceny z amerykańskich wyborów i momentu po ogłoszeniu wyników. Uczestnicy wieców Donalda Trumpa w groteskowych czerwonych bejsbolówkach i z nienawiścią wypisaną na twarzach byli przeważnie starsi niż młodsi; uniesieni polityczną ekstazą i skandujący „Lock her up!” (zamknąć ją – czyli Hillary Clinton) upodabniali się do linczującego motłochu, który rzadko bywa sexy. Tak samo nie za bardzo jest sexy Richard Spencer, przypominający wyrośniętego Hitlerjunge, ani były szef Breitbarta, a teraz główny doradca prezydenta elekta Steve Bannon, 63-latek z wyraźną nadwagą, abnegat w kwestii fryzur i odzieży. Współcześnie wzory atrakcyjności tworzy kultura popularna, która w pewnym momencie (pod koniec lat 60.) przejęła estetykę i formę kontrkulturową i nadal z niej korzysta. Dziś bohaterem masowej wyobraźni raczej nie mógłby być ktoś taki jak zwalisty John Wayne, symbolizujący zarówno w swoich rolach westernowych, jak też wojenno-wietnamskich (vide obraz „Zielone berety”) dosłownie wyrażoną „supremację białego człowieka”. Nie mógłby choćby dlatego, że dawno temu został zdetronizowany przez kędzierzawego bruneta Stallone’a, który w „Rambo”, a jeszcze bardziej w „Rocky” symbolizował atrakcyjność outsidera, kogoś, kto reprezentuje wydziedziczonych i poniżonych, przybyszów z „klas niebezpiecznych”. Niełatwo jest dziś fascynować się krzepą kowboja o aryjskim wyglądzie, kiedy ma się za sobą filmy Peckinpaha, Costnera czy Tarantino i od dawna wiadomo, że to Indianie, a nie kowboje, mieli rację. Podobnie niełatwo ożywiać ducha białej etnicznej wspólnoty, kiedy cała codzienność większości współczesnych ludzi składa się z transnarodowej i transetnicznej mozaiki: choć oglądamy amerykańskie filmy, to chodzimy w ciuchach produkowanych w Azji, przez słuchawki na uszach wnika w nas afrykańska muzyka, zjadamy na lunch wymyślony w Niemczech przez Turka kebab, potem przeglądamy internet przy użyciu sprzętu wyprodukowanego w Korei, w kieszeni mamy telefon zrobiony w F