Recenzja książki: Herman Melville, "Kopista Bartleby. Historia z Wall Street"
Jest to krótkie opowiadanie amerykańskiego pisarza (1819–1891), znanego przede wszystkim jako autor powieści „Moby Dick”, z listy szkolnych lektur obowiązkowych.
„Kopista Bartleby” (pierwsze wydanie w 1853 r.) to na pierwsze wejrzenie lekko komiczna historia o tym, jak pracownik kancelarii adwokackiej z Wall Street, taki szaraczek, swym lakonicznym „wolałbym nie” odmawia pracodawcy wykonania kolejnych zleceń; kontestując przyjęte zasady postępowania, wywraca na nice cały świat zachowań i myślenia adwokata i innych ludzi.
Szybko odkrywamy, że opowiadanie to, nieobfitujące w dramatyczne zwroty akcji, jest w istocie powiastką filozoficzną. Kryje w sobie jakieś niepokojące głębie, ma liczne, jak by to dziś powiedzieli informatycy, linki. Utwierdzają nas w tym odczuciu dwa eseje, które wydawca dołączył do książki (bo też pisarstwo Hermana Melville’a doczekało się wszechstronnych analiz); są to w przekładzie Grzegorza Jankowicza „Bartleby jako formuła” francuskiego filozofa Gillesa Deleuze’a (1925–1995) i w przekładzie Sławomira Królaka „Bartleby, czyli o przypadkowości” włoskiego filozofa Giorgio Agambena (ur. 1942 r.).
Ten pierwszy zauważa m.in.: „Na pierwszy rzut oka formuła [I would prefer not to – wolałbym nie] wygląda jak kiepski przekład z obcego języka. Kiedy jednak uważniej wsłuchamy się w jej wspaniałe brzmienie, będziemy zmuszeni odrzucić tę hipotezę. Być może to sama formuła wprowadza do wnętrza języka coś w rodzaju obcej mowy”. Ta próbka egzegezy wskazuje z kolei, przed jakim wyzwaniem stoją tłumacze prozy Melville’a.
Tym razem otrzymujemy „Kopistę Bartleby’ego” w nowym przekładzie naszego redakcyjnego kolegi Adama Szostkiewicza. Jeśli tropy podsuwane przez wysublimowanych eseistów okażą się dla nas zbyt zawiłe lub z gatunku dzielenia włosa na czworo, pozostanie nam czysty Melville, a zagadkę kopisty Bartleby’ego każdy będzie mógł rozwiązać sam, posiłkując się własnym doświadczeniem.
Herman Melville, Kopista Bartleby. Historia z Wall Street, przeł. Adam Szostkiewicz, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2009, s. 155