Na czym polega wyjątkowość naszej nagrody kulturalnej? Jak co roku powtarzamy, nagradzamy nie za całokształt, nie za bycie „trendy” czy popularność medialną, lecz za pierwsze znaczące dzieła, które zapowiadają kolejne, jeszcze znaczniejsze dokonania artystyczne. Młodzi laureaci w większości nie byli dotychczas szerzej znani poza swoim środowiskiem. Warto zapamiętać ich nazwiska. Niebanalny charakter ma też sama gala w Operze Narodowej, gdzie dochodzi do swoistego spotkania ponad wszelkimi podziałami: młodych ze starymi, mistrzów z adeptami, wreszcie – to także znak czasów – garniturów z T-shirtami, a nawet dresami (przykładowo w gustownym dresie wystąpiła na scenie ubiegłoroczna laureatka Monika Strzępka). Do tego politycy z prezydentem Bronisławem Komorowskim na czele. To jedyne takie spotkanie, jakie raz do roku odbywa się pod naszą egidą.
Krótko o laureatach. Najmłodsza jest w tym roku skrzypaczka Aleksandra Kuls (zaledwie 20 lat), najstarszy filmowiec Rafael Lewandowski (42 lata). Średnia wieku zdecydowanie niska – niespełna 32 lata. Ale tym razem nie lata są najważniejsze, lecz miejsce urodzenia. Prosimy spojrzeć na zamieszczone obok biogramy. Lewandowski urodzony w Reims we Francji, Grospierre w Genewie w Szwajcarii, Łoziński wprawdzie w Warszawie, ale za to studiował i pracował we Francji. Piosenkarka Marcell pierwszą płytę wydała w Berlinie, mieszka w Niemczech. I tak już teraz pewnie będzie. Sztuka nie zna granic, jednoczenie się Europy odbywa się najszybciej na gruncie kultury, choć nie zawsze ten proces jest zauważalny i doceniany. Wygląda zatem na to, że nasze Paszporty zaczynają powoli zmieniać charakter – teraz z tym symbolicznym dowodem tożsamości artyści nie będę z Polski wyjeżdżać, lecz do Polski wracać. A najprawdopodobniej – być jednocześnie tu i tam.
Laureaci oprócz symbolicznych Paszportów dostali całkiem realne „diety”, od ubiegłego roku podwyższone do 20 tys. zł. Ponadto Samsung sfinansuje zwycięzcy w dziedzinie „sztuki wizualne” wydawnictwo prezentujące jego dorobek, zaś dodatkową nagrodę laureatce w kategorii „muzyka poważna” przyznała Fundacja im. Zbyszka Piotrowskiego. Mamy nadzieję, że w przyszłym roku więcej prywatnych sponsorów zdecyduje się wspierać wraz z nami młodych, obiecujących artystów.
Kolejny raz przyznaliśmy Nagrodę Specjalną i tytuł Kreatora Kultury. Chcemy w ten sposób złożyć wyrazy uznania mistrzom starszego pokolenia, którzy byli wzorem także dla wielu naszych laureatów. W ubiegłym roku nagrodziliśmy poetę Tadeusza Różewicza, teraz nasz symboliczny laur otrzymał jeden z najwybitniejszych twórców teatralnych Jerzy Jarocki, obecny nie tylko na polskich scenach od pół wieku, wciąż w doskonałej formie artystycznej, czego dowodem spektakl „Sprawa” w Teatrze Narodowym.
Z laureatami zostajemy na dłużej. W następnych numerach POLITYKI przedstawimy ich bliżej w serii wywiadów. A później będziemy z uwagą śledzić dalsze kariery z nadzieją, że z naszym Paszportem być może będzie im choć trochę łatwiej udowodnić, że naprawdę mają talent, charakter i odwagę mówienia swoim głosem.
A za rok już 20 rozdanie naszych wyróżnień. Ani się spostrzegliśmy, a Paszporty stały się jedną z najdłużej przyznawanych w Polsce nagród kulturalnych.
Teatr
Nominowani: Krzysztof Garbaczewski, Sebastian Majewski, Paweł Passini
Paszport POLITYKI otrzymał Krzysztof Garbaczewski.
Nagroda za nieoczywiste operowanie materią sceniczną, za zmysł przygody, improwizacji, zespołowości. Za ambicję badania przy pomocy teatru form i granic człowieczeństwa w dobie rozwoju technologii i mediów.
Krzysztof Garbaczewski
Urodził się w 1983 r. w Białymstoku. Reżyser teatralny, absolwent krakowskiej PWST. Jego spektakle to właściwie instalacje multimedialne, łączące elementy teatru, performance’u, koncertu i sztuk wizualnych. Zadebiutował w 2008 r. „Chórem sportowym” Elfriede Jelinek w Teatrze im. Kochanowskiego w Opolu, tam też zrealizował „Odyseję” Homera w adaptacji Marcina Cecki. W wałbrzyskim Teatrze im. Szaniawskiego wystawił „Opętanych” według powieści Gombrowicza oraz „Gwiazdę śmierci” inspirowaną „Gwiezdnymi wojnami” George’a Lucasa. We wrocławskim Teatrze Polskim wyreżyserował „Nirvanę” (na podstawie „Tybetańskiej księgi umarłych”) i „Biesy” Dostojewskiego. Jego najnowszym spektaklem jest „Życie seksualne dzikich” (Nowy Teatr w Warszawie), z tekstem Marcina Cecki, inspirowanym dziełem antropologa Bronisława Malinowskiego.
Film
Nominowani: Rafael Lewandowski, Adrian Panek, Greg Zgliński
Paszport POLITYKI otrzymał Rafael Lewandowski.
Nagroda za film „Kret”, oryginalną i unikającą schematów próbę zmierzenia się z tematem polskiej lustracji i zła, które przechodzi z pokolenia na pokolenie. Za odważne spojrzenie z oddali na legendę Solidarności oraz za doskonałą pracę z aktorami.
Rafael Lewandowski
Urodził się w 1969 r. w Reims w rodzinie polsko-francuskiej. Studiował na paryskiej Sorbonie, gdzie zdobył licencjat na wydziale studiów kinematograficznych, następnie uzyskał dyplom na wydziale reżyserii francuskiej państwowej szkoły filmowej Le Femis. Autor wielu dokumentów, m.in.: „Cela” (1996 r.), „Cień na duszy” (1998 r.), „Audiences” (2000 r.) oraz „Piosenka i życie” (2006 r.) – filmu opowiadającego o dzieciach działaczy Solidarności, m.in. o synu stoczniowca i córce górnika zabitego w kopalni Wujek. „Kret” jest jego debiutem fabularnym.
Sztuki wizualne
Nominowani: Nicolas Grospierre, Artur Malewski, Honza Zamojski
Paszport POLITYKI otrzymał Nicolas Grospierre.
Nagroda za stworzenie własnego oryginalnego języka fotografii artystycznej. Za prace, w których odnajduje w otaczającym nas świecie nowe walory intelektualne i emocjonalne.
Nicolas Grospierre
Urodził się w 1975 r. w Genewie. Z wykształcenia socjolog, studiował w Paryżu i Londynie, od 1999 r. mieszka w Warszawie. Zajmuje się fotografią. Interesuje go przede wszystkim architektura, szczególnie w jej socjalistycznym, modernistycznym wydaniu. Zaliczany do tzw. nowych dokumentalistów, tworzy najchętniej rozległe cykle zdjęć, chłodno analizując w nich konkretne zagadnienia. Dokumentował m.in. litewskie przystanki autobusowe, starzejący się polski modernizm, wnętrza nieczynnego Hotelu Europejskiego w Warszawie czy szpitala w Druskiennikach. W 2008 r. (wraz z Grzegorzem Piątkiem, Jarosławem Trybusiem i Kobasem Laksą) uhonorowany Złotym Lwem na Biennale Architektury w Wenecji.
Literatura
Nominowani: Szczepan Kopyt, Mikołaj Łoziński, Zygmunt Miłoszewski
Paszport POLITYKI otrzymał Mikołaj Łoziński.
Nagroda za książkę pod tytułem „Książka”, za świetnie opowiedzianą małą historię na tle dużej historii. Za oryginalną formę i za przypomnienie, że nie ma lepszego tematu literackiego niż rodzina.
Mikołaj Łoziński
Urodził się w 1980 r. w Warszawie. Pisarz i fotografik, absolwent socjologii w Paryżu. Debiutował powieścią „Reisefieber” (Znak 2006), za którą otrzymał w 2007 r. Nagrodę Fundacji im. Kościelskich. Jest zdobywcą II nagrody literackiej w Konkursie Młodych Twórców Warszawskiej Fundacji Kultury (2006), był też stypendystą programu Instytutu Książki i Stowarzyszenia Willa Decjusza dla pisarzy i tłumaczy Homines Urbani (jesień 2007 r.). Opublikował również „Bajki dla Idy” (Znak 2008). We wrześniu 2011 r. jego „Książka” (Wydawnictwo Literackie) została Krakowską Książką Miesiąca.
Muzyka poważna
Nominowani: Agnieszka Budzińska-Bennett, Aleksandra Kuls, Meccorre String Quartet
Paszport POLITYKI otrzymała Aleksandra Kuls.
Nagroda za szczerość i radość muzykowania, za naturalne emocje wyrażane w grze. Za umiejętności, jakie pokazała podczas Międzynarodowego Konkursu Skrzypcowego im. Henryka Wieniawskiego.
Aleksandra Kuls
Urodziła się w 1991 r. w Warszawie. Ukończyła warszawskie Państwowe Liceum Muzyczne im. Zenona Brzewskiego u prof. Magdaleny Szczepanowskiej, a obecnie studiuje na I roku Akademii Muzycznej w Krakowie u prof. Kai Danczowskiej. Jest laureatką konkursów skrzypcowych krajowych i zagranicznych. Interesuje ją także twórczość muzyczna: swoje kompozycje prezentowała w kraju i za granicą. Przez sześć lat była liderką kwartetu smyczkowego Qualitá, z którym zdobyła I nagrodę oraz Grand Prix na konkursie Talents for Europe na Słowacji (2008 r.); występuje też w duecie z Marcinem Koziakiem oraz Justyną Danczowską. Na tegorocznym Międzynarodowym Konkursie Skrzypcowym im. Henryka Wieniawskiego w Poznaniu otrzymała Nagrodę Kapituły Krytyków.
Muzyka popularna
Nominowani: Ballady i Romanse, Julia Marcell, Maciej Szajkowski
Paszport POLITYKI otrzymali ex aequo:
Julia Marcell
Nagroda za udowodnienie, że karierę w muzyce pop można robić samodzielnie i na własnych zasadach. Za w pełni autorskie i nowoczesne podejście do tworzenia muzyki.
Maciej Szajkowski
Nagroda za pomysły odświeżające polską tradycję w najlepszy z możliwych sposobów. Za wyjątkowe łączenie energii muzycznej i ambicji muzykologicznej oraz za odnalezienie poprzez działania zespołu R.U.T.A. ilustracji współczesnych problemów w historycznych tekstach.
Julia Marcell
Właściwie Julia Górniewicz, urodziła się w 1982 r. w Olsztynie. Piosenkarka, pianistka, skrzypaczka i kompozytorka. Mieszka w Niemczech. Zaczęło być o niej głośno w 2007 r., kiedy z pomocą internautów uzbierała 50 tys. dol. na wydanie swojego pierwszego albumu nagranego w Berlinie i wyprodukowanego przez Mosesa Schneidera. W październiku 2011 r. ukazał się jej drugi album „June”. Muzyka, którą tworzy i wykonuje, nazywana jest niekiedy lirycznym punkiem, choć wymyka się jakimkolwiek sztywnym klasyfikacjom.
Maciej Szajkowski
Urodził się w 1975 r. w Warszawie. Muzyk, dziennikarz, animator kultury. Związany z kilkoma formacjami muzycznymi (m.in. Kapela ze Wsi Warszawa, Masala, Antidotum). Współpracownik IV Programu Polskiego Radia, prezes Stowarzyszenia Sztuki Etnicznej Transetnika. Z Kapelą Ze Wsi Warszawa wydał pięć płyt studyjnych, zaś wydany z jego inicjatywy i według jego pomysłu album R.U.T.A. „Gore – Pieśni buntu i niedoli XV–XX w.” stał się jednym z najważniejszych polskich wydarzeń muzycznych i – szerzej – kulturalnych 2011 r.
Kreator Kultury
Nagroda specjalna POLITYKI – Jerzy Jarocki
Nagroda za konsekwentne tworzenie teatru wierzącego w słowo dramatu i inteligencję widza, teatru, w którym odbijają się najważniejsze problemy naszych czasów. Za realizacje największych sztuk klasyków polskiej i światowej dramaturgii, które weszły do historii teatru. Za stworzenie wzoru reżyserii, w której liczy się rzadko spotykana na polskich scenach dyscyplina intelektualna i formalna. Za ukształtowanie aktorskich talentów i karier, bez których polska scena byłaby uboższa.
Jerzy Jarocki
Urodził się w 1929 r. w Warszawie. Jeden z najwybitniejszych polskich reżyserów teatralnych, absolwent Wydziału Aktorskiego krakowskiej PWST i wydziału reżyserii moskiewskiego GITIS. Intelektualista w teatrze, jego inscenizacje (realizował głównie dramaturgię współczesną) charakteryzują się matematyczną precyzją myśli i realizacji. Zadebiutował w 1957 r. „Balem manekinów” Brunona Jasieńskiego w Teatrze Śląskim w Katowicach. Związany z trzema scenami: krakowskim Starym Teatrem (1962–98), wrocławskim Teatrem Polskim (1998–2000) i, od 2000 r., Teatrem Narodowym w Warszawie. Wielokrotnie w swojej karierze powracał do twórczości polskich klasyków XX w.: Stanisława Ignacego Witkiewicza, Witolda Gombrowicza, Sławomira Mrożka i Tadeusza Różewicza, oraz dramatów Antoniego Czechowa. Wiele z jego inscenizacji zostało okrzykniętych arcydziełami i przeszło do historii, wśród nich: „Matka” Witkacego, „Życie snem” Calderona i „Ślub” Gombrowicza (krakowski Stary Teatr), „Płatonow” i „Płatonow – Akt pominięty” oraz „Wujaszek Wania” Czechowa, „Kasia z Heilbronnu albo próba ognia” Heinricha von Kleista i „Pułapka” Różewicza (wrocławski Teatr Polski) oraz najnowsze: „Błądzenie” i „Kosmos” według Gombrowicza, „Tango” Mrożka i „Sprawa” według „Samuela Zborowskiego” Juliusza Słowackiego (Teatr Narodowy). Wychowawca wielu pokoleń aktorów i reżyserów, wieloletni wykładowca krakowskiej PWST. Laureat wielu nagród, w tym Wielkiej Nagrody Fundacji Kultury, odznaczony Złotym Medalem Zasłużony Kulturze Gloria Artis.
Podpowiedzi krytyków
Paszporty to nagrody POLITYKI, ale podpisują się pod nimi najwybitniejsi polscy krytycy, których prosimy o rekomendacje. W tym roku w poszczególnych dziedzinach nominowali:
Film
Barbara Hollender, „Rzeczpospolita”; Andrzej Kołodyński, „Kino”; Lech Kurpiewski, „Newsweek”; Łukasz Maciejewski, „Dziennik”, „Kwartalnik Filmowy”; Michał Oleszczyk, filmolog, laureat akcji stypendialnej POLITYKI „Zostańcie z nami!”; Tadeusz Lubelski, Uniwersytet Jagielloński; Anita Piotrowska, „Tygodnik Powszechny”; Jacek Rakowiecki, „Film”; Małgorzata Sadowska, „Wprost”; Tadeusz Sobolewski, „Gazeta Wyborcza”
Literatura
Przemysław Czapliński, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza; Paweł Dunin-Wąsowicz, „Lampa”; Inga Iwasiów, Uniwersytet Szczeciński; Grzegorz Jankowicz, „Tygodnik Powszechny”; Piotr Kofta, „Wprost”; Marta Mizuro, „Odra”, „Zwierciadło”; Anna Nasiłowska, Instytut Badań Literackich PAN; Dariusz Nowacki, Uniwersytet Śląski; Robert Ostaszewski, „Portal kryminalny”, „Dekada Literacka”; Marek Zaleski, Instytut Badań Literackich PAN
Teatr
Anna R. Burzyńska, „Tygodnik Powszechny”, „Didaskalia”; Jacek Cieślak, „Rzeczpospolita”; Joanna Derkaczew, „Gazeta Wyborcza”; Łukasz Drewniak, „Przekrój”, TVP Kultura; Jacek Kopciński, „Teatr”; Marcin Kościelniak, „Tygodnik Powszechny”, „Didaskalia”; Wojciech Majcherek, TVP Kultura; Grzegorz Niziołek, „Didaskalia”, Uniwersytet Jagielloński; Jacek Sieradzki, „Dialog”; Joanna Wichowska, dwutygodnik.com
Sztuki wizualne
Magdalena Moskalewicz, „Arteon”; Grzegorz Borkowski, „Obieg”; Bogusław Deptuła, „Art & Business”; Agnieszka Kowalska, „Gazeta Wyborcza”; Rafał Kamecki, artinfo.pl; Izabela Kowalczyk, strasznasztuka.blox.pl; Monika Małkowska, „Rzeczpospolita”; Stach Szabłowski, „Przekrój”; Jacek Werbanowski, „Exit”; Anna Theiss, „Wprost”
Muzyka poważna
Daniel Cichy, „Tygodnik Powszechny”; Anna S. Dębowska, „Beethoven Magazine”, „Gazeta Wyborcza”; Jacek Hawryluk, Polskie Radio Program 2, „Gazeta Wyborcza”; Robert Kamyk, TVP Kultura; Dorota Kozińska, „Ruch Muzyczny”; Jacek Marczyński, „Rzeczpospolita”; Jakub Puchalski, „Tygodnik Powszechny”; Adam Rozlach, Polskie Radio Program 1; Ewa Solińska, dziennikarka niezależna; Adam Suprynowicz, Polskie Radio Program 2
Muzyka popularna
Grzegorz Brzozowicz, dziennikarz muzyczny; Jacek Cieślak, „Rzeczpospolita”; Rafał Księżyk, „Playboy”; Piotr Lewandowski, popupmusic.pl; Piotr Metz, „Machina”; Robert Sankowski, „Gazeta Wyborcza”; Marek Sierocki, „Teleexpress”; Jarek Szubrycht, „Przekrój”, T-Mobile Music; Agnieszka Szydłowska, Polskie Radio III; Kuba Wojewódzki, TVN