O specyfice Paszportów, dziś jednej z najstarszych nagród kulturalnych przyznawanych w Polsce, stanowią trzy czynniki. Po pierwsze, nie ograniczyliśmy się do jednej branży, ale postanowiliśmy honorować przedstawicieli wszystkich najważniejszych środowisk twórczych w kraju. Po drugie, jest to w gruncie rzeczy nagroda całej krytyki artystycznej w Polsce – nominacje są konsekwencją wyborów dokonanych przez 60 krytyków z różnych dziedzin. Po trzecie wreszcie, nie poszliśmy najbardziej oczywistymi tropami, które prowadziłyby raczej ku nagradzaniu albo debiutantów, albo za tzw. całokształt twórczości. Postanowiliśmy wyłuskiwać i honorować za pierwsze znaczące sukcesy artystyczne. Wyróżniać tych, którzy jeszcze nie są klasykami współczesności, ale mają duże szanse na ów tytuł.
Czy trafnie wybieraliśmy? Przy ponad stu decyzjach zawsze możliwe są pomyłki. I widać – z perspektywy czasu – że i my je popełnialiśmy. Ale rzadko. Zdecydowana większość naszych laureatów dowiodła, że na wyróżnienie zasłużyła. A kilka karier potoczyło się wręcz zawrotnie i bardzo międzynarodowo: choćby Mirosława Bałki, Piotra Anderszewskiego czy Krzysztofa Warlikowskiego.
Czy były brylanty, których nasze sito nie wychwyciło? Z pewnością kilka by się znalazło. Na przykład w sztukach wizualnych po prostu zabrakło nam lat, by wręczyć Paszporty – wielokrotnie nominowanym – Zbigniewowi Liberze, Arturowi Żmijewskiemu, Oskarowi Dawickiemu czy Wilhelmowi Sasnalowi.
Studiując listę nagrodzonych, wiele da się także powiedzieć o samej kulturze minionych dwu dekad. Był to czas wielkich przewartościowań i wielkich poszukiwań. Rozpadały się dotychczasowe reguły rządzące obiegiem kultury i jej społecznym obiegiem. Ambitni twórcy coraz bardziej musieli siłować się z „niewidzialną ręką rynku”, z komercjalizacją, ale i z agresywną kulturą popularną, tabloidyzacją życia, brakiem wsparcia dla jakości.