Polska rzeka gościem honorowym na flisackim festiwalu we Francji

Zbigniew Gąsowski urodził się w Warszawie, na wagary chodził nad Wisłę, a w 1948 r., kiedy miał 14 lat, po raz pierwszy spłynął kajakiem z Giżycka do Warszawy. Potem skończył studia (hydrologię), przez pięć lat pracował w Polsce, wyjechał turystycznie do Francji i już tam został. Ze względów estetycznych, jak po latach mówi z uśmiechem. Z Paryża przeniósł się do Orleanu, nad Loarę. Pracował przy zagospodarowaniu rzeki, a jednocześnie – z kilkoma podobnymi mu zapaleńcami – próbował wskrzesić flisactwo, jakie Loara znała dawniej. Efekt? W latach 80. po rzece pływało kilka kajaków i parę łódek wędkarzy, dziś po jej środkowym odcinku – ponad 700 dużych jednostek. Gąsowskiemu marzy się, że podobnie będzie na jego ukochanej Wiśle. Dlatego w połowie lat 90. pojechał do Kamieńczyka, gdzie mieszkają szkutnicy, którzy wiedzą jeszcze, jak zbudować tradycyjną łódź, i na jednej z nich przepłynął do Orleanu. Potem zadzwonił do Jarka Kałuży, którego wyguglował w internecie. 10 lat temu Kałuża znalazł sponsora i zlecił budowę małego galara. Zwodował łódź na zerowym kilometrze Wisły (u ujścia Przemszy) i spłynął nią do Gdańska. Na pokładzie był m.in. jego ośmioletni syn Adam i ekipa polskiego „National Geographic”. Od tej pory Jarek z synem, żoną Agatą i córką Gosią spływają Wisłą co rok. W tym roku już po raz dziesiąty. Kiedy Gąsowski spotkał się z Kałużą, stało się to, co musiało się stać – popłynęli razem Wisłą do Gdańska. Gąsowski, zauroczony podróżą, zaprosił Kałużę do Orleanu, na odbywający się co dwa lata Festiwal Loary – największy w Europie festiwal flisaków. Pierwszy raz Kałuża pojechał do Francji sześć lat temu, sam, bez żadnych łodzi. Popatrzył, zachwycił się i dwa lata później w Orleanie były już dwie polskie szkuty. Na kolejną edycję, dwa lata temu, pojechał młyn wodny z Pińczowa, który zdobył nagrodę publiczności. W tym roku obaj – Gąsowski i Kałuża – chodzili po Orleanie dumni, bo Wisłę i Polskę widać było na każdym kroku. Podczas nocnej parady wszystkich jednostek, kiedy polskie łodzie dopływały do trybuny honorowej, stojący na brzegu Francuzi odpalili na cześć Polaków czerwone race. Było kolorowo i wzruszająco. • Sześć lat temu w stawie koło Czerska odkopano XV-wieczną szkutę wiślaną. Potężny statek ponad 30-metrowej długości posłużył za wzór – polskie stoisko w Orleanie miało więc dziób, śródokręcie i rufę. W skali jeden do jednego, więc każdy zainteresowany mógł się przekonać, jak duże statki pływały pięć wieków temu po Wiśle. Tego akurat na festiwalu flisaków nie trzeba było tłumaczyć. Ale inne rzeczy już tak. Na przykład to, gdzie leży Polska. Francuzi wiedzą tylko, że daleko. Jakie daleko, dziwiła się Elżbieta Janik z Zagranicznego Przedstawicielstwa Polskiej Organizacji Turystycznej w Paryżu, to tylko dwie i pół godziny samolotem. Naprawdę? – dziwili się z kolei Francuzi i pytali, co można w Polsce zobaczyć. Powiedzcie, co chcecie zobaczyć, a ja wam powiem, dokąd jechać, odpowiadała Elżbieta i rozdawała materiały o Warszawie i Krakowie, kopalni soli w Wieliczce, zamku w Malborku, o Tatrach i Sudetach, o Mazurach i Bałtyku. Siejemy ziarno, tłumaczyła. W ramach tego siania w Orleanie były polskie jabłka, kuźnia rzeczna i dymarki z Pińczowa. Były wieńce dożynkowe z Mazowsza. Była nadwiślańska plaża i leżaki. Była kuchnia polowa, w której Ewa z Iwoną gotowały bigosy, żurki, fasolkę korczyńską, krupnik. Było 12 polskich łodzi z Warszawy, Krakowa, Solca nad Wisłą – szkuty, baty, lejtaki, galary. I byli ludzie. • Wacław Witkowski w szkucie czerskiej zakochał się od pierwszego wejrzenia. Obejrzał ją dokładnie, gdy leżała na wpół zakopana w piachu, potem wrócił do swojego tartaku i zbudował jej wierną replikę, w skali jeden do trzech. Nazwał ją „Wanda”, zwodował i od kilku lat regularnie pływa nią po polskich (i nie tylko) rzekach. W tym roku, po przebyciu ponad 3 tys. km, dopłynął do Orleanu. W ten sam sposób na Loarę dotarły jeszcze trzy polskie łodzie – szkutka „PaniKa”, „Szkuta Drulis” i galar „Solny”. Podróż zajęła im prawie trzy miesiące. Witkowski płynął i obserwował. W Niemczech nie mógł napatrzeć się na kursujące w tę i z powrotem barki, w tym polskie, które w kraju nie mają gdzie pływać, więc z konieczności służą na obczyźnie. W Holandii z zazdrością obserwował setki skuterów wodnych, motorówek, mniejszych i większych łódek, drewnianych i plastikowych. Widać, że miasteczka holenderskie patrzą w stronę swoich rzek odważnie i z radością je wykorzystują. W Belgii wzdłuż brzegów kwitnie przemysł, bo wiadomo, że transport rzeczny jest tańszy i mniej inwazyjny. W samej Francji minął 138 śluz, a przepływając przez nie, myślał o tym, co powie Francuzom na festiwalu: że przypłynął do nich, by udowodnić, że rzeki nas łączą, nie dzielą, że jesteśmy jednym organizmem i że teraz my zapraszamy ich do nas. Podobną myśl wyraził Olivier Carré, mer Orleanu, wielki zwolennik zjednoczonej Europy, który zapewnił, że postara się, by za dwa lata, kiedy Polacy będą obchodzili rok Wisły, a Francuzi święto Loary, oba kraje połączył telekomunikacyjny most. Może uda się też wysłać kilka francuskich łodzi na Wisłę. Byłoby fajnie. • Robert Jankowski, prezes Fundacji Rok Rzeki Wisły i główny koordynator polskiej delegacji, powtarza, że przyjazd na festiwal zrodził się z marzeń, by Polacy byli z Wisły tak samo dumni jak Francuzi z Loary. Obie rzeki piękne, dzikie, tyle tylko, że jedna z nich, Loara, ma matkę (Francję), a druga macochę (Polskę). Ale to można zmienić. Francuzi też zaczynali od kilku łódek, dopiero potem zwrócili się w stronę rzeki, przeznaczyli pieniądze na jej rozwój, zbudowali wokół niej programy i poczucie tożsamości. Co dwa lata dzieci w Orleanie mają wpisane w program szkolny wizytę na festiwalu. Przychodzą z zeszycikami, z gotowymi zadaniami, które muszą rozwiązać. Sklejają, malują, oglądają. Uczą się. A jest co oglądać i czego się uczyć. W tym roku na festiwal przyjechało lub przypłynęło 236 tradycyjnych łódek, odliczyło się 700 marynarzy, 450 artystów i 650 tys. zwiedzających. W poprzednich edycjach gośćmi honorowymi byli Włosi, Holendrzy i Portugalczycy, w tym roku Wisła, choć w drodze po ten przywilej musiała pokonać poważnych konkurentów: Ren, Tamizę, Wołgę. Pomógł Zbigniew Gąsowski i jego Stowarzyszenie Loara–Wisła. Pomogły wcześniejsze kontakty z Orleanem flisaków z Krakowa. Pomógł organizowany przez Fundację Szerokie Wody Flis Festiwal, na który w ubiegłym roku przyjechał do nadwiślańskich Gassów główny organizator festiwalu Loary – Jeff Wagner. Pomogły wizyty Wagnera w Krakowie i Gdańsku. Przez kilka miesięcy Francuzi pytali i obserwowali. Badali, czy Polacy sprostają oczekiwaniom. Wreszcie podjęli decyzję i chyba nie żałują. W ciągu pięciu dni polskie stoisko obejrzało pół miliona osób. Jankowski nie ukrywa, że Polacy przyjechali na festiwal nie tylko po to, by zaprosić Europę na Rok Rzeki Wisły, ale i po to, by nauczyć się od Francuzów, jak opiekować się rzeką. Dlatego Ryszard Romanowski z Fundacji Pro Bono PL chodził po orleańskim nabrzeżu, rozmawiał, wypytywał, obserwował. Uśmiecha się, gdy mówi, że czuł się w Orleanie jak szpieg. Teraz pisze białą księgę, w której zbierze wszystko, czego dowiedział się o organizacji Festiwalu Loary. Żeby wiedzieć, jak w Polsce zrobić Rok Rzeki Wisły. Gdyby choć w połowie z takim rozmachem. Byłoby pięknie. • Trzy lata temu Kazimierz Bąk ściął piękną osikę rosnącą w ujściu Wisłoki do Wisły. Miała ponad metr średnicy i kilkadziesiąt metrów wysokości. Ściął ją wiosną, bo drzewo najlepiej ścinać wtedy, kiedy pociągnie soki. Po kilku miesiącach góra drzewa stała się dziobem dłubanki, odziomek – rufą. W Orleanie Bąk opowiadał, jak obrabiał kłodę, jak zdejmował z niej warstwa po warstwie. Opowiadał, że dawniej gotową dłubankę szkutnik zatapiał na rok albo dłużej, żeby się nie rozeschła. On polewał ją cały czas wodą, bo z dłubankami już tak jest – żeby wyschły, trzeba je pomoczyć. Nie rozeschła się i w tym roku Kazimierz Bąk mógł przywieźć do Orleanu największą w Europie, 12-metrową dłubankę, fachowo zwaną czółnem jednopiennym. Trzeciego dnia festiwalu ułożył czółno na drewnianych palach, a koński zaprzęg przeciągnął je po nabrzeżu kilkaset metrów. Koński trel (jak nazy