Nagrodzeni na festiwalu filmowym w Berlinie

To trzeci pełnometrażowy film Tomasza Wasilewskiego, niespełna 36-letniego reżysera z Inowrocławia, nominowanego w ubiegłym roku do paszportu POLITYKI za gejowski dramat „Płynące wieżowce”. „Zjednoczone stany miłości” zrealizowane w minimalistycznej, surowej estetyce rumuńskiej nowej fali (operatorem jest Oleg Mutu, autor zdjęć głośnych „4 miesięcy, 3 tygodni i 2 dni” Cristiana Mungiu), kojarzyć się też mogą z „Dekalogiem” Kieślowskiego. W trzech nowelach rozgrywających się we wnętrzach peerelowskiego blokowiska (akcja toczy się tuż po przełomie 1989 r.) bohaterkami są dojrzałe kobiety, fantastycznie zagrane przez Julię Kijowską, Magdę Cielecką, Dorotę Kolak i Martę Nieradkiewicz. Każda przeżywa dramat odrzucenia, emocjonalnego odepchnięcia przez kochaną osobę. Wasilewski pokazuje różne, skomplikowane warianty miłosnych tragedii, skazujących na samotność w monotonnej rzeczywistości, gdzie moralnym drogowskazem są tyleż przydatne, co naiwne kazania księdza namawiającego, by śmiało podążać za głosem serca. Zderzenie gorzkiej prawdy ludzkich uczuć z naiwnymi wyobrażeniami o nich to tylko jeden z atutów poruszającego filmu, który ostro działa na wyobraźnię. Do bólu szczery, na tyle blisko przedstawia życie erotyczne bohaterek, że można usłyszeć niemal szelest ich skóry. Główny zwycięzca Berlinale, włoski dokumentalista Gianfranco Rosi, który dwa lata temu niespodziewanie wygrał festiwal wenecki dekadencką „Rzymską aureolą”, i tym razem idealnie trafił w nastroje ulicy. Uhonorowany Złotym Niedźwiedziem dokument „Fuocoammare” opisuje napiętą atmosferę związaną z kryzysem uchodźczym. Poetycka impresja z Lampedusy – najbardziej obleganej śródziemnomorskiej wyspy, która stanowi upragniony cel dla tysięcy imigrantów, powstawała metodą cierpliwej obserwacji mieszkańców przez półtora roku. Układa się z tego wielopiętrowa metafora nie tylko o miłosierdziu i agresji, ale też o bezradności i pustce, którą wypełniają ciągle żywe w tym regionie wspomnienia drugiej wojny światowej. Kino wrażliwe społecznie Wyraźnie dominująca w tym roku tematyka polityczna znalazła swój wyraz w upolitycznionym werdykcie jury, na czele którego stała Meryl Streep wspomagana m.in. przez Małgorzatę Szumowską (rok temu odbierała w Berlinie laury za najlepszą reżyserię „Body/Ciało”). Także i tym sposobem starano się zamanifestować, że współczesne kino artystyczne nie zatraciło społecznej wrażliwości, ma coś istotnego do powiedzenia na temat toczących się sporów o przyszłości Unii, kryzysie ideologicznym czy niedoskonałych ramach funkcjonowania wspólnoty. Jaki model powinien obowiązywać? Wedle jakich zasad urządzić bardziej sprawiedliwy ład odpowiadający potrzebom większości Europejczyków? Głos Duńczyka Thomasa Vinterberga przypominającego w dramacie psychologicznym „Kollektivet” losy hipisowskiej komuny w Kopenhadze w latach 70. nie pozostawiał raczej złudzeń co do sensowności powtarzania drogi sprzed pół wieku. Eksperyment budowania wspierającej się grupy złożonej z przypadkowo dobranych ochotników, w której nagość i seks nie stanowią żadnego tabu, a wszystko, co dotyczy prywatności, łącznie z decyzją o czyimś rozwodzie, jest solidarnie przegłosowywane – ze swobodą czy braterstwem miał niewiele wspólnego. Vinterberg, autor głośnego „Polowania”, współtwórca manifestu Dogma, rozwiewa iluzję, pokazując ten świat oczami zdradzanej, starzejącej się prezenterki telewizyjnej (gra ją dostrzeżona przez jury Trine Dyrholm). Rozlicza się jednak z własnego doświadczenia. Przez kilkanaście lat był wychowywany w miejskiej komunie. Do wyobraźni mogła przemawiać bardziej wizja innej utopii przedstawiona przez 25-letnią Francuzkę Mię Hansen-Love (nagrodzoną za reżyserię), prywatnie córkę rozwiedzionych filozofów z pokolenia Marca 1968 r. W częściowo autobiograficznym ironicznym dramacie „L’avenir” o bolesnym zderzeniu z rzeczywistością intelektualistki, charyzmatycznej nauczycielki, znawczyni pism Bubera i Levinasa, niestety wiele optymizmu nie ma. Paryskim wychowankom bohaterki wzorowanej na matce reżyserki, z wyczuciem zagranej przez Isabelle Huppert, udaje się wprawdzie założyć w górach coś na kształt otwartego ekologicznego gospodarstwa rolnego. Hodują owce, doglądają warzyw w ogródku, a przez internet dorabiają wykładami na pobliskim uniwersytecie. Ich niekończące się dyskusje, jak zbawić świat, są jednak zupełnie jałowe. Hansen-Love narzuca szerszą, „buddyjską” perspektywę. W jej świetnie przyjętym filmie cykl kontestowania i wrzenia umysłów nigdy się nie spełnia. Każde pokolenie chce czego innego, ma inne cele, które ostatecznie weryfikuje samo życie, a jedyną pociechą dawnych i przyszłych reformatorskich elit jest niekończący się ciąg narodzin i śmierci. Prawdziwa sztuka, powtarza za swoją bohaterką autorka „L’avenir”, polega na odkryciu w sobie wolności, gdy utraciło się wszystko, co zapewniało szczęście. Krytyka Europy O skutkach inżynierii społecznej przeprowadzanej w skali makro mówiły dwa kameralne, czarno-białe tytuły, poświęcone wreszcie o dziwo nie rozliczeniom z komunizmem, tylko wypieranemu, ignorowanemu przez Europejczyków kolonializmowi. Filmy przypominały dogorywanie zrywów afrykańsko-azjatyckich społeczności – małych narodów niedoceniających zalet rew