Euro 2016: minimalistyczne mistrzostwa

Na koniec było déjà vu. Mistrzostwo Europy zdobył zespół, który ledwo wybrnął z grupy, a na fazę pucharową wymyślił się na nowo, perfekcyjnie opracowując taktykę wytrącania rywali z uderzenia. W czterech decydujących meczach stracił tylko jedną bramkę, a w finale pokonał rozpędzających się gospodarzy, będących faworytami. Droga Portugalii do tytułu wypisz wymaluj przypomina grecką z 2004 r. Można powiedzieć, że czas zatoczył koło, bo w tamtym finale pokonana została właśnie Portugalia, też wówczas gospodarz Euro. Jest nawet łącznik personalny – trener Fernando Santos został zatrudniony 6 lat temu przez grecką federację, by zapewnić tamtejszemu futbolowi względnie gładkie przebudzenie ze snów o potędze, gdyż było jasne, że w przypadku Grecji mistrzowski patent sprawdził się tylko raz. I nawet mu się udawało, bo w kolejnych turniejach Grecja kończyła godnie. W portugalskiej reprezentacji, w której od zawsze było za dużo generałów, a za mało szeregowych, Santos przywrócił właściwe proporcje. Inaczej mówiąc: przekonał generałów, że szeregowym trzeba pomagać. Inne proporcje, czyli prymat zespołu nad jednostką, przywróciły się w finale same, przez kontuzję Cristiano Ronaldo. I przy całym współczuciu dla osobistego dramatu portugalskiego gwiazdora, dobrze, że na tytuł zapracowała drużyna, bo w czasach napastliwego promowania futbolowych idoli zdajemy się zapominać, że futbol jest grą zespołową. Paradoks polega na tym, że po finale, w którym Cristiano był wielkim nieobecnym, a koledzy poradzili sobie bez niego, od razu mówiło się, że Złota Piłka, czyli trofeum, które jest jego obsesją, znów trafi do Ronaldo. Co nie zmienia faktu, że na tego typu turniejach gwiazdy nie błyszczą, ponieważ są wydrenowane sezonem ligowym. Zaś kreowanie nowych bohaterów idzie opornie, bo z założenia musi być nim napastnik, ewentualnie ofensywny pomocnik. Któż by tam sobie zawracał głowę przekonywaniem, że gra obrońcy też może być poezją. Słabe strzelanie Wielkie turnieje coraz rzadziej nadają piłkarskim karierom nowy impet. Już ostatni mundial, w Brazylii, zaledwie dla kilku piłkarzy był transferową trampoliną, ale ponieważ większość zakupów last minute okazała się niewypałem (na czele z Jamesem Rodriguezem, za którego Real Madryt zapłacił 75 mln euro), futbolowi księgowi przejrzeli na oczy. Racjonalnym punktem odniesienia, prawdziwym miernikiem wartości piłkarza, staje się sezon ligowy. To dlatego wszystkie głośne transfery, również polskie – Krychowiak do Paris Saint Germain (za rekordowe w naszych warunkach 30 mln euro), Glik do Monaco, Rybus do Lyonu – zostały uzgodnione jeszcze przed mistrzostwami, a w trakcie turnieju już tylko dopinano szczegóły. I dlatego Piotr Zieliński, który nie może się odnaleźć w schematach trenera Nawałki, jest na piłkarskim rynku ceniony, bo błyszczał w poprzednim sezonie w przeciętnym Empoli. Do czego więc potrzebne nam takie mistrzostwa, na których gwiazdy nie błyszczą, na meczach można usnąć z nudów, bo siły skierowane są przede wszystkim na defensywę, a w ataku schemat goni schemat. Jak to ujął jeden z angielskich dziennikarzy, obserwując w półfinale Niemcy-Francja sytuacyjną i pozycyjną przewagę Niemców, z której kompletnie nic nie wynikało: mistrzowie świata do perfekcji opanowali posługiwanie się tysiącem łyżek, podczas gdy jedyne, czego potrzebowali, to nóż. Tak też wyglądały mecze: noże były tępe. Pod względem liczby strzelonych bramek (2,1 na mecz) to najsłabszy turniej od Euro 1996. Wygląda na to, że Euro stało się ofiarą rozdętego do granic zdrowego rozsądku futbolu klubowego, potwora generującego obłędne zyski (łączne przychody klubów z pięciu najsilniejszych europejskich lig w sezonie 2014/15 to 12 mld euro; prognozuje się, że w nadchodzącym sezonie wartość europejskiego rynku piłkarskiego sięgnie 25 mld). W gabinetach UEFA również dostrzeżono, że w futbolowym opakowaniu premium wszystko się sprzeda. Stąd nowa, pękata formuła mistrzostw, z 24 uczestnikami i wynikającą stąd szansą awansu do fazy pucharowej nawet z trzeciego miejsca w grupie, z czego m.in. skorzystała Portugalia (oj, będzie im to wypominane). Ta reforma została przykryta wzniosłymi hasłami o tym, że w futbolu potrzeba więcej egalitaryzmu (któż to mógł wymyślić, jak nie Francuz, a konkretnie Michel Platini, podczas Euro jednak schowany w swojej śródziemnomorskiej willi z powodu skazania na kilkuletnią banicję z futbolowych urzędów), bo kibicom, niemającym na co dzień styczności ze swoimi futbolowymi bohaterami rozpierzchniętymi po zawodowych ligach, trzeba dać szansę zobaczenia ich na własne oczy na wielkiej scenie. Należy więc zapytać kibiców ukraińskich, rumuńskich albo szwedzkich (przynajmniej tych, którym w dotarciu do Francji nie przeszkodził strajk francuskich pilotów), czy z ich punktu widzenia warto było się na Euro fatygować, by potem przełykać żal i rozczarowanie po grze swojej narodowej drużyny oraz przeklinać złudzenia, bo każdy z uczestników turnieju mocno uwierzył w wyświechtaną formułkę, że w Europie nie ma słabych drużyn. Jednak są, a tak się złożyło, że na Euro poza Rosją (czy to przypadek, że sborna grała fatalnie akurat w czasach odcięcia tamtejszych sportowców od dopingu?) słabe wrażenie zostawiły te zespoły, których bez reformy by na turnieju nie było, bo zajęły w eliminacjach trzecie miejsca w grupach: Ukraina, Szwecja, Irlandia. Miła odmiana dla Polski Euro jest jednak wciąż niepodrabialne, jeśli chodzi o ilość i jakość wywoływanych emocji. Tylko na wielkich turniejach można zobaczyć płaczących piłkarzy, co jednak świadczy o tym, że liczą się dla nich nie tylko pieniądze. I tylko na tego typu imprezach futbol staje się pretekstem do przeglądania się w społecznym lustrze. Gdy Francuzi sześć lat temu żegnali się z mundialem w RPA – skłóceni, podzieleni, epatujący egoizmem i złymi manierami – tamtejsi socjologowie uważali, że nie ma się czemu dziwić, bo francuskie społeczeństwo też się „psuje”, a duch przykładnej integracji, której emanacją była drużyna mistrzów świata z 1998 r., bezpowrotnie uleciał. Niemcy twierdzili, że nigdy nie narodziliby się jako reprezentacja na nowo i nie przyjmowaliby pielgrzymek od federacji szukających swojej drogi, gdyby nie towarzysząca ich piłkarskiej rewolucji idea pracy u podstaw, bo przecież zbudowanie złotej drużyny z mistrzostw świata w Brazylii za