Igrzyska niewykorzystanych szans

Wskaźnik narodowej dumy, w czasie igrzysk bezpośrednio skorelowany z medalowym stanem posiadania, drgnął w pożądanym kierunku pod koniec zawodów w Rio de Janeiro. Udało się jakoś dobrnąć do granicy przyzwoitości, za którą dla naszego sportu zawodowego uznawanych jest 10 medali, a następnie – dzięki srebrze kolarki górskiej Mai Włoszczowskiej – nawet ją przekroczyć. Głód wygrywania pod flagą biało-czerwoną był tak wielki, że na poczytnych portalach natychmiast okrzyknięto sukces. Bo mamy o jeden medal więcej niż na poprzednich trzech igrzyskach. Internauci zgodnie to wielkie halo wyśmiali. Swoje pięć minut mieli sportowcy z cienia: pięcioboistka Oktawia Nowacka, zapaśniczka Monika Michalik, młociarz Wojciech Nowicki. Ich brązowe medale są o tyle zaskakujące, że kibicowska opinia publiczna nie zdawała sobie sprawy, że tacy sportowcy istnieją (byli i tacy, którzy nie zdawali sobie sprawy, że istnieje coś takiego jak pięciobój nowoczesny). Ale w sensie ścisłym to nie są wielkie niespodzianki: każdy z medalistów znajduje się w światowej czołówce swojej specjalności. Tylko ich sportowa codzienność nie budzi żadnego zainteresowania. Spektakularnych porażek było jednak tym razem o wiele więcej niż nieoczekiwanych sukcesów. Rozczarowania to była męska specjalność. Dopingowa kompromitacja trzech sztangistów, na czele z braćmi Zielińskimi (zwanymi już Chemical Brothers), to temat na osobną opowieść o braku instynktu samozachowawczego, ale i szekspirowskim dramacie ludzi, którzy, skoro weszli między wrony, to po prostu muszą krakać. Pozostałe zawody były już natury sportowej. Niewytłumaczalna słabość dotknęła żelaznego faworyta do złota w rzucie młotem Pawła Fajdka, podobnie jak wicemistrza świata w biegu na 800 m Adama Kszczota. Skompromitowali się pływacy, na czele z innym wicemistrzem świata Radosławem Kawęckim. Bezpieczną przewagę w walce o brązowy medal roztrwonił żeglarz Piotr Myszka, w końcu mistrz świata. Buńczucznych siatkarzy w ćwierćfinale sprowadzili na ziemię Amerykanie. Piłkarze ręczni byli zbyt nieporadni w ataku, by skorzystać z tego, że bramkarz Piotr Wyszomirski przypominał ruchomą ścianę. Kluczowe mecze przegrali. I medal, tak wydawało się bliski, znów wyparował. Bez męskiego złota Olimpijski występ, podniesiony do rangi państwowej, natychmiast uruchomił więc dyskusję o honorze, a gdy przybywało męskich rozczarowań (po raz pierwszy od dekad nie było męskiego złota) i Polska osuwała się w medalowej tabeli, o konieczności jego obrony. Udało się dzięki paniom. Słabsza płeć nie po raz pierwszy okazała się silniejsza psychicznie, bardziej odporna na końskie dawki stresu związane z olimpijskim startem. Tam gdzie Fajdek się rozleciał, Anita Włodarczyk była niewzruszona. Stan wewnętrznego niepokoju, który też pogrążył kajakarzy i wioślarzy, na szczęście nie udzielił się ich koleżankom. W związku z potrzebą zracjonalizowania męskich porażek padły głosy, że o medale w damskim sporcie łatwiej, bo konkurencja jest słabsza, przede wszystkim z powodów religijnych – w reprezentacjach krajów muzułmańskich kobiety ledwo zaznaczają swój ślad. Ten argument się nie broni, bo tam w muzułmańskim świecie, gdzie islam nie kłóci się z nowoczesnością, równouprawnienie w sporcie jest faktem. Z punktu widzenia wzmacniania narodowego ego medal Anity Włodarczyk w rzucie młotem jest wart tyle samo co Usaina Bolta w sprincie. Ale jeśli chodzi o wzbudzanie społecznego rezonansu tam, gdzie sportowe sukcesy wzbudzać go powinny, trzy polskie medale w lekkoatletycznych rzutach znaczą niewiele. Nie rozpalają wyobraźni, nie pociągną za sobą mody na rzucanie młotem albo dyskiem, bo ze zrozumiałych względów te lekkoatletyczne specjalności były, są i będą niszowe, zwłaszcza wśród kobiet. Tu talenty łowi się przypadkiem – jak choćby jedno z polskich objawień w Rio, 20-letnią Marię Andrejczyk, która do klubu Hańcza Suwałki przyszła, bo rozpierała ją energia, trener dał jej do ręki oszczep i szybko się okazało, że to związek doskonały. W eliminacjach w Rio rezolutna Maria rzuciła najdalej w tym roku na świecie, a brązowy medal przegrała o dwa centymetry, czyli mniej więcej o grubość ostrza. Na każdym kroku emanuje bojowością ducha i odgraża się, że ta bolesna porażka wyzwoliła w niej taką złość, że rywalki jeszcze ją popamiętają. Klęska Fajdka jest więc społecznie mniej szkodliwa niż porażki Kszczota, Kawęckiego, siatkarzy i szczypiornistów. Bo one oznaczają zaprzepaszczenie szans na boom. I mimo uprawnionej radości z brązu Oktawii Nowackiej trochę szkoda przegranego przez nią podczas ostatniego strzelania złota, bo wtedy opowieść o pięcioboju nowoczesnym – sporcie premiującym wszechstronność, którego specyfika nie pociąga za sobą deformowania własnego organizmu – miałaby jeszcze większą siłę rażenia. Od brązowego medalu w zapasach ważniejsze jest to, że stwarza on pretekst do reklamowania wspieranego przez Ministerstwo Sportu związkowego programu upowszechniania zapasów w szkołach. Nawet mając pełną świadomość, że to przede wszystkim zabawa, a większość uczestników nie ułoży sobie życia z zapasami (po latach treningów, gdy trzeba przejść od juniora do seniora, wykrusza się jakieś 70–80 proc. zawodników, bo prawdopodobieństwo tego, że zapasy dadzą chleb, jest niewielkie). Ale gdy chodzi o zakodowanie dobrych wzorców, o nawyk uczestnictwa w zajęciach, wplecenie sportu w codzienność, takie doświadczenie jest bezcenne. Bez aktywności fizycznej Kibicowanie Fajdkowi, Włodarczyk albo Małachowskiemu jest w pewnym sensie wygodne – można spokojnie rozsiąść się przed telewizorem i czuć się rozgrzeszonym z tego, że ich przykład nie działa, że sportowe powołanie się nie udziela. A ono jest bardzo potrzebne, zwłaszcza w kraju takim jak Polska, mającym jedno z najmniej aktywnych społeczeństw w Europie i zastraszająco szybko tyjące dzieci. Tymczasem związek między ogólnym usportowieniem społeczeństwa a olimpijskimi zdobyczami jest oczywisty. Bardzo chcielibyśmy być drugą Holandią, która zdobyła 19 medali w dziewięciu różnych dyscyplinach sportu (od pływania, przez gimnastykę artystyczną, po judo i siatkówkę plażową). Ale jeszcze długo nie będziemy. Tamtejsze sukcesy są łatwo wytłumaczalne, bo holenderskie społeczeństwo nie wyobraża sobie życia bez aktywności fizycznej, a przynależność klubowa po prostu ułatwia sportowe życie, ale również tworzy społeczne więzi. Polskie zdobycze w Rio są więc całkiem niezłe, biorąc pod uwagę ogólną nieruchawość społeczeństwa. Ale kto nie widzi tej oczywistej zależności, będzie obnosił się z poczuciem niedosytu, że jakoś mało tych medali jak na 38-milionową populację oraz niemal 250-osobową delegację zawodników. Jeśli chodzi o kompletowanie olimpijskiego składu, było jak zawsze – każdy kraj może wedle własnego uznania zaostrzyć kryteria wyjazdu n