Zbadaj swoją krew

Kiedy ostatnio badałeś swoją krew? Zaniepokoiło cię zmęczenie, przyspieszone bicie serca albo często pojawiające się infekcje? A może po skaleczeniu palca nie powstał skrzep i rana nie mogła się zagoić. Czy lekarz rodzinny, jeśli oczywiście został o tym poinformowany, wystawił skierowanie na tzw. morfologię z rozmazem, aby przekonać się, czy nie dokucza ci anemia lub niedostatek płytek i białych krwinek? Oddanie krwi do analizy to dopiero początek drogi, by móc odkryć przyczynę niedomagań, które tak łatwo bagatelizujemy. Hematolodzy zajmujący się rozpoznawaniem i leczeniem chorób szpiku, gdzie produkowana jest nasza krew, stale zwracają uwagę na zbyt późno stawiane diagnozy. Z jednej strony tania morfologia (wykonana prywatnie kosztuje zaledwie ok. 20 zł) uchodzi za badanie małowartościowe, a z drugiej – przewlekłego zmęczenia lub utrzymujących się stanów podgorączkowych, które powinny skłonić do skontrolowania stanu zdrowia, nie łączymy z zaburzeniami mogącymi pojawić się w układzie krwiotwórczym. – Przyczyny anemii bywają bardzo różne – mówi prof. Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek z Kliniki Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. – Jedne banalne, jak niedostatek żelaza lub witaminy B12, inne wymagające większego namysłu. Lekarzowi nie wolno niczego zlekceważyć, aby nie przeoczyć poważnej choroby. A tak nieraz się dzieje. Jeszcze 20 lat temu można było napisać w kartotece pacjenta cierpiącego z powodu niskiego poziomu hemoglobiny „niedokrwistość starcza” lub „anemia niewyjaśniona”, bo w medycznej nomenklaturze nie istniała choroba, która dziś występuje być może nawet częściej niż białaczki i chłoniaki. To jedna z odmian niewydolności szpiku, kiedy do krwiobiegu trafiają niedojrzałe komórki, niezdolne do wypełniania swojej prawidłowej funkcji: erytrocyty nie przenoszą tlenu, leukocyty nie bronią przed zakażeniami, a płytki krwi nie powstrzymują krwawienia. Na tego rodzaju zaburzenia mają wpływ komórki nowotworowe, które upośledzają funkcjonowanie normalnego szpiku i nie wytwarza on dostatecznej liczby zdrowych krwinek. Ponieważ nieprawidłowy wygląd komórek nazywa się dysplazją, zbiór objawów nazwano fachowo zespołem mielodysplastycznym (bo myelo to z greki szpik). – Kiedyś nie rozumieliśmy, skąd to się bierze – tłumaczy prof. Grzegorz Mazur z Kliniki Hematologii, Nowotworów Krwi i Transplantacji Szpiku Akademii Medycznej we Wrocławiu. – A teraz już wiadomo. Tylko że liczba pacjentów jest wciąż niedoszacowana, więc wielu chorych nawet nie wie, że powinni się leczyć. Niedokrwistość Oficjalne dane mówią w Polsce o 2 tys. nowych zachorowań rocznie, ale ta liczba pochodzi z raportów zbieranych przez kliniki hematologiczne. Tu najczęściej trafiają pacjenci z zespołami mielodysplastycznymi, co nie znaczy, że tak dzieje się zawsze, gdyż rozmaite stany niedokrwistości lub objawy wynikające z nieprawidłowego obrazu krwi leczone są również poza wyspecjalizowanymi ośrodkami. Nieraz błędnie, na ślepo, co dowodzi tylko, jak ważna jest skrupulatnie przeprowadzona diagnostyka mająca dojść przyczyny nieprawidłowej morfologii lub rozmazu krwi. Ale zdaniem ekspertów, chorych z zespołami mielodysplastycznymi będzie przybywać nie tylko dlatego, że poprawia się wykrywalność tego rodzaju zaburzeń. Ponieważ szczyt zachorowań przypada na siódmą dekadę życia, kiedy starzejący się szpik narażony jest na coraz liczniejsze niedomagania, trzeba pogodzić się również z takimi konsekwencjami starości. I trzeci powód, dość paradoksalny – sukcesy medycyny w leczeniu innych chorób. Odczuwają to już kardiolodzy, którym w ostatnich latach przybyło chorych z niewydolnością serca, uratowanych przed śmiercią z powodu zawału. Podobną tendencję zaczęli obserwować onkolodzy. Tu też sukcesy w leczeniu niektórych nowotworów przekładają się na zwiększoną podatność na inne choroby, będące nierzadko skutkiem przebytej kuracji, która uratowała komuś życie. – Myślałam, że najgorsze już za mną – mówi pani Maria, która ma za sobą udaną transplantację szpiku z powodu białaczki. Wiele starań zabrało poszukiwanie dawcy, potem liczona w miesiącach rekonwalescencja. Po kilku latach okazuje się, że szpik pani Marii znów produkuje nieprawidłowe komórki, które tłumią wytwarzanie pełnowartościowych krwinek. – Ni stąd, ni zowąd zaczęłam się szybciej męczyć, serce waliło jak młot nawet przy niewielkim wysiłku. Okazało się, że to anemia. Tak duża, że bez przetoczeń krwi grozi mi śmierć. – U kilkunastu procent chorych po przeszczepie szpiku rzeczywiście może się rozwinąć zespół mielodysplastyczny – potwierdza prof. Jadwiga Dwilewicz-Trojaczek. Również u innych chorych na nowotwory, których leczono chemioterapią lub napromienianiem. – Udaje się pacjenta ocalić przed rakiem, a pod wpływem kuracji zniszczeniu ulega układ krwiotwórczy – gorzko opisuje to pyrrusowe zwycięstwo prof. Mazur. Niełatwo pogodzić się z taką przewrotnością losu, który nagle odbiera nadzieję, wpędzając w nowe tarapaty. Nadmiar żelaza Prawidłowe rozpoznanie zespołu mielodysplastycznego to już sukces. Wiadomo wtedy, jak leczyć chorego, który odtąd nie musi tułać się po lekarzach próbujących po omacku wyjaśnić przyczynę dolegliwości: osłabienia, bladości, obniżonej odporności czy nawet niewyjaśnionych problemów z sercem. Kuracja nie jest jednak tak łatwa jak w przypadku klasycznej anemii, kiedy wystarczy uzupełnić brak witaminy B12 lub żelaza. Tu mamy do czynienia z taką odmianą nowotworu, która nie tylko niszczy sam szpik kostny, ale uszkadza również formowanie komórek krwi, czyniąc je bezwartościowymi. – Często nie ma innej drogi niż poddawanie się regularnym transfuzjom, nawet co tydzień – mówi prof. Dwilewicz-Trojaczek. To bardzo utrudnia chorym życie. Nie tylko dlatego, że muszą stale kontrolować poziom żelaza, którego nadmiar skutkuje groźną niewydolnością narządów. Uzależnienie od transfuzji – technicznie podobne do dializowania nerek – o wiele bardziej ogranicza swobodę chorego, gdyż w niektórych szpitalach musi on po takim zabiegu spędzić całe trzy doby. Powód? Wymogi oddziałów NFZ, które rozliczają szpitalom świa