Przełom w walce z wirusem HCV

O wirusowym zapaleniu wątroby typu C można często usłyszeć: ukryta epidemia, podstępny zabójca, bomba z opóźnionym zapłonem. Prawdziwą bombą okazała się jednak informacja, że w Polsce jest dwukrotnie mniej zakażonych wirusem HCV (Hepatitis C Virus), niż do tej pory sądzono. W raportach przesyłanych Światowej Organizacji Zdrowia z liczby ponad 750 tys. musimy zejść do 350 tys. Można się z tego tylko cieszyć, ale skąd tak duża rozbieżność danych? – Dotychczasowe szacunki wynikały z błędnej interpretacji badań przesiewowych – uważa dr Małgorzata Stępień z Zakładu Epidemiologii Państwowego Zakładu Higieny. Po pierwsze, winne temu były same testy do oznaczania przeciwciał, niedoskonałe i jeszcze kilka lat temu wskazujące obecność choroby nawet u osób, które nigdy nie miały kontaktu z wirusem. Po drugie, zawiniła oszczędność. Gdyby zbierający dane przestrzegali standardów i pamiętali, by każdy dodatni wynik po pierwszym badaniu weryfikować drugim (do czego zobowiązują zalecenia producentów testów nawet najnowszej generacji, o większej czułości), nie byłoby tylu fałszywych wskazań. – Ale to kosztuje i zabiera więcej czasu, więc wybierano drogę na skróty – podsumowuje dr Stępień, która w zespole kierowanym przez dr Magdalenę Rosińską w Narodowym Instytucie Zdrowia Publicznego PZH realizuje współfinansowany przez Szwajcarski Program Współpracy projekt usprawnienia diagnostyki wirusa HCV. Uwaga na drobne zabiegi Dlaczego w innych krajach 75 proc. zakażonych już na wczesnym etapie zdaje sobie sprawę ze swojej choroby i poprzez zmianę trybu życia może spowolnić jej przebieg, a u nas odsetek ten nie przekracza zaledwie 15 proc.? Na to pytanie chcą właśnie odpowiedzieć epidemiolodzy. Jeśli uda im się ustalić, u kogo najczęściej dochodzi w Polsce do zakażenia, wreszcie pojawi się argument, by zacząć badać najbardziej zagrożonych. Wprowadzony obowiązek wykonywania tego rodzaju badań u kobiet w ciąży oraz u dawców krwi to jeszcze za mało, skoro nadal większość chorych dowiaduje się o zakażeniu przypadkiem, zwykle przy okazji badań laboratoryjnych poprzedzających rozległe operacje. Tymczasem ze wstępnych wyników zebranych w PZH już wiadomo, że ryzykowniejsze od nich mogą być drobne zabiegi, podczas których personel nie dba o reżim sanitarny w stopniu praktykowanym na dużych salach operacyjnych. Dlatego znieczulenie w prywatnym gabinecie przed wycięciem pieprzyka lub wyrwanie zęba niesie dziś większe zagrożenie niż wielogodzinny zabieg chirurgiczny. Do tej pory Ministerstwo Zdrowia pozostawało głuche na apele Polskiej Grupy Ekspertów ds. HCV, aby finansować w podstawowej opiece zdrowotnej testy wykrywające obecność tego wirusa u wszystkich z podejrzeniem choroby, a więc z podwyższonymi wartościami enzymów wątrobowych lub niewyjaśnionymi stanami zmęczenia. – Kosztują nie więcej niż 30 zł – mówi prof. Waldemar Halota, kierownik Katedry Chorób Zakaźnych i Hepatologii Collegium Medicum w Bydgoszczy. – Jednak lekarze rodzinni nie mają nawet motywacji, by je doradzać pacjentom. A przecież to właśnie do nich trafiają z różnych powodów wszyscy potencjalni zakażeni – i można ich wyselekcjonować podczas najprostszego badania lub zbierania wywiadu. Tatuaż na skórze widać, o inne zabiegi warto zapytać. Nie zaszkodzi przestrzec, by nie używać w domu wspólnych szczoteczek do zębów, maszynek do golenia ani akcesoriów do manicure. Lekarze rodzinni rzadko zwracają na to uwagę swoim pacjentom. Przy podwyższonych wartościach enzymów wątrobowych mogą dziś tylko wystawić skierowanie do specjalistycznej poradni i na tym kończy się ich rola. Jeśli wyniki są w normie – co często się zdarza – niezaniepokojony niczym pacjent nie ma pojęcia, że powinien się skontrolować. – Warto to zrobić choćby raz w życiu – zachęca prof. Alicja Wiercińska-Drapało, kierownik Kliniki Hepatologii i Nabytych Niedoborów Immunologicznych z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Koniec gehenny? Wykrycie przeciwciał anty-HCV rozpoczyna długą drogę do rozpoznania wirusowego zapalenia wątroby. Dopiero teraz trzeba ustalić obecność RNA wirusa w osoczu lub surowicy, określić jego genotyp, następnie sprawdzić za pomocą biopsji, jakich spustoszeń dokonał w wątrobie. W tym momencie los uśmiecha się do osób, które wcześnie dowiedziały się o swoim zakażeniu, bo mogą spokojnie pod kontrolą lekarzy czekać na początek kuracji. Ich wątroba jest jeszcze w przyzwoitym stanie, gdyż jeśli wirus pojawił się w niej niedawno, oznaki niewydolności ujawnią się za około 20 lat. A przez dwie dekady we współczesnej medycynie można osiągnąć więcej niż przez ostatnich 200 lat. – Perspektywy są ogromne – mówi o kuracjach przyszłości prof. Wiercińska-Drapało i prezentuje schematy badań nowych leków, które zapowiadają nadchodzący przełom w walce z tym trudnym wirusem. – Jeszcze dzisiaj metody leczenia są ograniczone, ale proszę spojrzeć na te wyniki: pojawiają się tabletki, których skuteczność sięga 95–100 proc. Nawet jeśli tak doskonałe rezultaty okażą się gorsze po wprowadzeniu nowych specyfików do codziennej terapii – a zwykle tak się dzieje, kiedy zaczyna z nich korzystać dużo więcej chorych niż ci starannie wyselekcjonowani do badań – to dzięki rozpracowaniu mechanizmów namnażania wirusa wiadomo wreszcie, jak go niszczyć. Zahamowanie kluczowych enzymów – proteazy i polimerazy – unieczynnia białka, dzięki którym powiela on swój materiał genetyczny. Trudno nie wpaść w euforię, skoro od wielu lat terapia wirusowego zapalenia wątroby typu C była prawdziwą gehenną. I należy uczciwie przyznać, że jest nią nadal, bo standard leczenia w Polsce to wciąż podawanie interferonu z rybawiryną – leków nie dość, że skutecznych zaledwie u połowy chorych z najczęstszym w naszym kraju genotypem wirusa, to wywołujących uciążliwe skutki uboczne, które trzeba dzielnie znosić w zależności od schematu kuracji przez 24 lub 48 tygodni. – A na końcu okazuje się, że wszystko na darmo, bo zarazek przetrwał i dalej podstępnie niszczy wątrobę – wyznaje Anna, której się to przytrafiło. – Byłam wściekła i rozczarowana, choć jako urodzona optymistka wierzyłam, że mimo połowicznych szans na pozytywny finał wszystko zakończy się sukcesem. Jednak to wirus okazał się silniejszy (zarówno interferon, jak i rybawiryna nie mają tak ukierunkowanego działania na HCV, jak specyfiki nowszej generacji), choć przynajmniej trochę musiał ucierpieć, gdyż w organizmie Anny jest go teraz mniej niż przed dwoma laty. Ministerstwo Zdrowia zgodziło się finansować dla takich pacjentów terapię trójlekową, w której dołączono lek hamujący działanie jednego ze wspomnianych enzymów. Jednak z informacji NFZ wynika, że w wielu ośrodkach czas oczekiwania na jej rozpoczęcie przekracza rok, a w niektórych wynosi nawet 3 lata. I tu dotykamy problemu, z którym nie wiadomo, jak ma się zmierzyć nasz system ochrony zdrowia. Cena trójlekowej kuracji to ponad 150 tys. zł – sprawia to, że są do niej kwalifikowani pacjenci już z bardzo złymi parametrami, choć im niższy poziom wirusa w organizmie, tym leczenie staje się skuteczniejsze. Brak fundu