Wstrząs anafilaktyczny: wakacyjna przestroga

Te dzieci nie wyjadą podczas wakacji na obozy ani kolonie. Stale muszą być przy nich rodzice, gdyż na słowo wstrząs opiekunom i wychowawcom cierpnie skóra. Mama Łukasza dała już sobie spokój z tłumaczeniem, że wystarczy nauczyć się obsługi automatycznej strzykawki z adrenaliną, by w razie potrzeby pomóc jej uczulonemu synowi. Organizatorzy wypoczynku wolą nie ponosić odpowiedzialności na wypadek użądlenia go przez owada. W mieście pogotowie szybko przyjedzie na wezwanie, w górach – baliby się ryzykować. A przecież Łukasz, świadom zagrożenia i wyposażony przez rodziców w taką strzykawkę, byłby dla opiekunów kolonijnych dużo mniejszym problemem niż inne dzieci, które mogą doznać pierwszego wstrząsu w życiu. Wstrząsu – będącego uogólnioną natychmiastową reakcją nadwrażliwości np. na jad osy, pszczoły lub składnik pokarmu. Jeśli ktoś wie o swoim uczuleniu, potrafi mu przeciwdziałać; ale dla wielu osób to nieraz przykra niespodzianka, która może się przytrafić każdemu bez względu na wiek. – Wstrząs anafilaktyczny jest ciężką postacią choroby alergicznej, która występuje relatywnie rzadko – mówi prof. Karina Jahnz-Różyk, krajowa konsultant w dziedzinie alergologii. Przyznaje jednak, że pierwszy wstrząs może się okazać śmiertelny, gdy ktoś się go nie spodziewa i nie wie, że ma predyspozycje do tak gwałtownej nadwrażliwości. Broń obosieczna Rodzice Łukasza są więc rozgoryczeni, że chłopca nie przyjęto na kolonie, choć w razie wystąpienia reakcji anafilaktycznej miałby pod ręką swój lek ratunkowy. Z drugiej strony wolą nie ryzykować, wysyłając go pod opiekę osób, które mogą spanikować na widok duszącego się dziecka. – To przykre, że mimo licznych szkoleń w zakresie udzielania pierwszej pomocy osoby zagrożone anafilaksją pozostawiane są często same sobie. Nawet zespoły pogotowia ratunkowego podają adrenalinę mniej niż połowie pacjentów, którzy powinni ją otrzymać – mówi dr Aleksandra Kucharczyk z Kliniki Chorób Wewnętrznych, Pneumonologii, Alergologii i Immunologii Klinicznej Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie. W tej długiej nazwie kliniki odzwierciedla się specyfika anafilaksji. Ten proces w dość szybkim czasie, od kilku do kilkudziesięciu minut po kontakcie z alergenem, może doprowadzić do śmierci na skutek narastającej duszności i spadku ciśnienia (w czym spory udział ma reakcja układu odpornościowego). To właśnie pulmonolodzy, alergolodzy oraz immunolodzy – gdy mają do czynienia z pacjentami dotkniętymi wstrząsem anafilaktycznym – wiedzą najlepiej, jak reagować w sytuacjach skrajnych. Reszta wpada w panikę, nie znając zasad udzielania pierwszej pomocy. Pomimo szerokiego dostępu do ampułkostrzykawek z adrenaliną, którą podaje się w tych nagłych wypadkach, robiąc zastrzyk w udo, ich wykorzystanie jest wciąż nikłe. A wydawać by się mogło, że to takie proste: zdjąć kapturek z urządzenia przypominającego wieczne pióro, klepnąć w udo, wbić w mięsień i nacisnąć tłok do oporu. Zaledwie połowa pacjentów i opiekunów wie, jak zrobić to prawidłowo, co – jak wynika z badań – jest problemem w wielu krajach. Pacjenci nie są przeszkoleni (nie tylko w Polsce lekarzom brakuje na to czasu), opiekunowie nie mają zaś zaufania, że podczas podania leku nie zrobią dziecku krzywdy. Gdy poszkodowanym jest dorosły, sam może wstrzyknąć sobie lekarstwo. Częste są też wątpliwości, kiedy należy wykonać zastrzyk, ponieważ wielu optymistycznie liczy na to, że reakcja anafilaktyczna ustąpi sama. Zresztą pewna ostrożność jest zrozumiała – adrenalina to broń obosieczna, może wywołać sporo działań niepożądanych, zwłaszcza u osób chorujących na serce. Dr Kucharczyk nie dziwi ta niepewność, skoro bywa, że nawet fachowy personel medyczny nie potrafi właściwie zareagować na przypadki anafilaksji: – Przy użądleniach owadów objawy nie pozostawiają wątpliwości, ale gdy alergenem wywołującym wstrząs jest pokarm, pojawiają się najpierw nudności, świąd. Nie wszyscy rozumieją, że może być to zapowiedź groźnej zapaści. Co wtedy robić? Zawsze dzwonić po pogotowie. Jeśli pacjent ma przy sobie adrenalinę, która przeciwdziała spadkowi ciśnienia i rozszerza oskrzela, zapobiegając duszności, należy ją podać domięśniowo w przednio-boczną część uda i miejsce to przez 10 sekund delikatnie masować. Działanie preparatu będzie natychmiastowe, więc nie można z tym zwlekać (nie trzeba nawet zdejmować spodni, bo igła się przez nie przebije). Czas od kontaktu z alergenem do wystąpienia zapaści zagrażającej życiu nie jest długi: w przypadku uczulenia na leki wynosi ok. 5 minut, jadu pszczoły lub osy – 12 minut, a pokarmu – pół godziny. Jeśli mamy do czynienia z osobą przygotowaną na wypadek anafilaksji, a więc świadomą zagrożenia i posiadającą przy sobie adrenalinę (uwaga na termin ważności; jeśli ktoś dawno kupił autostrzykawkę, z której nie musiał korzystać, warto wcześniej sprawdzić, czy nie trzeba wymienić jej na nową) – łatwiej wyciągnąć ją z opresji niż kogoś, kto nie jest na to przygotowany. Wtedy w oczekiwaniu na profesjonalnych ratowników pozostaje zapewnienie poszkodowanemu podstawowej pomocy – należy jak najszybciej udrożnić drogi oddechowe, położyć pacjenta na plecach z uniesionymi nogami, a jeśli stracił przytomność, uciskać klatkę piersiową, czekając na przyjazd karetki. Jeśli do anafilaksji doszło na skutek użądlenia w rękę lub nogę, powyżej tego miejsca zakładamy opaskę uciskową, a widoczne żądło delikatnie usuwamy i przykładamy okład z lodem. Lek podręczny Z najnowszego raportu dotyczącego problemu anafilaksji, który powstał z inicjatywy organizatorów kampanii „Przygotuj się na wstrząs” we współpracy z Narodowym Funduszem Zdrowia, wynika, że liczba pacjentów, którzy otrzymali pomoc medyczną z jej powodu, wzrosła w Polsce w ostatnich 8 latach ponadczterokrotnie. Z 28 tys. w 2008 r. do ponad 117 tys. w 2015 r. Tylko że nawet eksperci zaznaczają, iż publikowane dane nie są precyzyjne, ponieważ anafilaksja nie jest właściwie rejestrowana w publicznych statystykach. – Wielu pacjentów szuka pomocy w prywatnych gabinetach, ponieważ