Książka opisująca świat, który wymyka się pojęciom

Żyjemy nie tylko w ciekawych, ale i paradoksalnych czasach. Rzeczywistość przyspiesza, więc coraz trudniej nadążyć z jej opisem, lecz coraz też bardziej tego opisu potrzebujemy, by zrozumieć sens tego, co się dzieje. Czy wydarzenia, które obserwujemy na Bliskim Wschodzie, w Ukrainie, Libii, Afryce są już oznakami trzeciej wojny światowej, czy tylko wyrazem chaosu wytworzonego przez trwający od blisko dekady kryzys instytucjonalny i gospodarczy? Jak jednak formułować odpowiedzi, gdy w trakcie analizy pojawiają się takiej wagi fenomeny polityczne, jak Brexit i wybór Donalda Trumpa na prezydenta Stanów Zjednoczonych? Nawet jeśli ktoś je przewidział, to jak analizować możliwe konsekwencje? Mówienie, że przecież nie pierwszy raz prezydentem USA zostaje ekscentryk, populista i izolacjonista, nie uspokaja. Wszak historia, jeśli się powtarza, to jedynie jako farsa, a to kiepska dla nas pociecha. To dobry czas, by sięgnąć po książkę „Przesilenie. Nowa kultura polityczna” wydaną przez Europejskie Centrum Solidarności. Powstała w bardzo prosty sposób, jako zbiór esejów gości Centrum, którzy na jego zaproszenie przez kilka ostatnich lat wygłaszali w Gdańsku wykłady o współczesnym świecie. Formuła wręcz banalna, często też dająca marny wynik, w tym przypadku jednak okazała się doskonałym kluczem, by nie tracąc analitycznej głębi, nadążać za duchem czasu. Jacek Kołtan, redaktor tomu i organizator wykładowego cyklu, zdołał zgromadzić znakomitych autorów – jeśli komuś nie wystarczy Ulrich Beck, Alain Touraine i Jeffrey Goldfarb, na pewno z pożytkiem pozna przemyślenia Sławomira Magali, Jadwigi Staniszkis, Leszka Koczanowicza. A to tylko niewielka próbka osób – wybitnych badaczy społecznego świata i filozofów, którzy jednak nie ograniczają się do funkcji akademickich, lecz są intelektualistami. W dzisiejszym antyintelektualnym klimacie to niebezpieczne słowo. Wyraża ono postawę i styl bycia polegający na ciągłym myśleniu, często wbrew koniunkturze, ale za to w zgodzie z rozumem i najlepszą wiedzą, a także uświadomioną niewiedzą. Bo największym problemem współczesnej rzeczywistości jest to, że nie daje się zamknąć w stare pojęcia. Nawet tak oczywiste, jak „społeczeństwo”, straciły pierwotny sens, ostrzega Alain Touraine, nestor francuskiej socjologii i pierwszy systematyczny badacz polskiej Solidarności. Owszem, żyjemy społecznie, ale organizujemy to życie, polegając dziś głównie na sobie – jednostka stała się podmiotem moralnym i historycznym poszukującym autonomii w świecie zdominowanym przez zglobalizowany kapitał. Jak w takim razie opisywać spektakularne zbiorowe mobilizacje: arabską wiosnę, Majdan, Occupy Wall Street? Czy należy mówić o nowych ruchach społecznych i ich opozycji do antyruchów społecznych, jakich ponurym przykładem jest Państwo Islamskie? Czasoprzestrzenna mapa Pomieszczone w „Przesileniu” eseje, choć nie odnoszą się bezpośrednio do siebie, tworzą dynamiczną, czasoprzestrzenną mapę współczesnego świata. Co ważne, oś czasu sięga w doświadczenie lat 70. XX w., czasów kiedy rodziła się Solidarność i przechodzi przez moment upadku komunizmu, zanurzona jest jednak najmocniej w wydarzeniach rozgrywających się na świecie na początku XXI w. Dzięki tej perspektywie czytelnik nie ma poczucia prezentyzmu, dominacji czasu teraźniejs