Osoby czytające wydania polityki

„Polityka”. Największy tygodnik w Polsce.

Wiarygodność w czasach niepewności.

Subskrybuj z rabatem
Nauka

Zapatrzeni w Oko Nocy

Starożytni Grecy zapatrzeni w Księżyc

Grecka bogini Selene – rzymska Luna. Posąg z III w. n.e. ze zbiorów watykańskiego Muzeum Chiaramonti. Grecka bogini Selene – rzymska Luna. Posąg z III w. n.e. ze zbiorów watykańskiego Muzeum Chiaramonti. Alamy Stock Photo / BEW
Jak bogowie greccy wzięli kosmos w posiadanie, a wyobraźnia i obliczenia Hellenów stały się impulsem do wyprawy na Księżyc.
„Podróż na Księżyc” (1902 r., reż. Georges Méliès).Alamy Stock Photo/BEW „Podróż na Księżyc” (1902 r., reż. Georges Méliès).

Słońce daje światło i ciepło, a gdy się chowa, mroki nocy rozświetla Księżyc. Nic dziwnego, że te dwa ciała niebieskie wieki temu stały się bogami, często przedstawianymi jako rodzeństwo o odmiennych płciach. Co prawda nasz Księżyc, podobnie jak niemiecki der Mond, ma formę męską. Ale w wielu językach jest on – ze względu na tajemniczość, romantyczność i zmienność oblicza – kobietą.

Trudno powiedzieć, kiedy człowiek zauważył jego cykliczne ubywanie oraz przyrastanie i wykorzystał to zjawisko do mierzenia czasu. Według niektórych badaczy wyznaczenie pór roku stało się niezbędnym narzędziem rolników, dlatego 7 tys. lat temu zaczęli wznosić megalityczne konstrukcje, uważane m.in. za obserwatoria. Problem w tym – podkreśla prof. Jarosław Włodarczyk, historyk astronomii i dyrektor Instytutu Historii Nauki PAN – że ich funkcje kalendarzowe nie są do końca pewne. – Najstarsza dokumentacja tekstowa dotycząca obserwacji Księżyca pochodzi z Mezopotamii z III tys. p.n.e. Rzeczywiście mówi o cyklach jego faz, które już wtedy stanowiły użyteczną rachubę czasu, a jednocześnie ważny składnik systemów astrologicznych.

Przez wiele późniejszych wieków obserwacja nieba miała praktyczne zastosowanie również w religii i wróżbiarstwie, w czym za mistrzów uchodzili obserwatorzy nieba z Babilonii. Ale to nie oni, tylko Grecy są twórcami współczesnego wyobrażenia o wszechświecie, przynajmniej w warstwie semantycznej, a przecież nadawanie nazw jest rodzajem aktu kreacji. W końcu to Hellenowie wprowadzili nazwę kosmos (gr. ład, porządek) i zapełnili firmament swoimi bogami oraz herosami.

W kosmogonii antycznej są dwie boginie Księżyca: tytanka Selene (utożsamiana z rzymską Luną) oraz należąca do młodszego pokolenia bogów olimpijskich Artemida (w Rzymie zwana Dianą).

Polityka 29.2019 (3219) z dnia 16.07.2019; Kierunek Księżyc; s. 68
Oryginalny tytuł tekstu: "Zapatrzeni w Oko Nocy"
Reklama