Robisz rzeczy, których nigdy nie robiłeś. Kim są i czego dokonali tegoroczni nobliści

Skuteczne szczepionki, przełomowe metody badania cząstek, atomów i molekuł, nowe technologie kwantowe – tak dorobek naukowy tegorocznych noblistów i noblistek przekłada się na konkretne, praktyczne zastosowania. Ale wyróżnioną ósemkę łączy co innego. Nauką zajmowali się z czystej pasji, niepohamowanej ciekawości mechanizmów funkcjonowania świata. Nierzadko mimo ogromnych trudności, a czasem wręcz niechęci środowiska.

Niklas Elmehed/Nobel Prize Outreach Pierre Agostini, Ferenc Krausz i Anne L’Huillier

Za wkład w opracowanie szczepionek mRNA przeciwko Covid-19: Katalin Karikó i Drew Weissman

„Kiedy coś mnie powali, wiem jak się podnieść” – tak brzmi życiowe motto prof. Katalin Karikó, która wraz z prof. Drew Weissmanem (jej wieloletnim naukowym druhem) pomogła światu wyjść z pandemii Covid-19. Szczepionki wyprodukowane dzięki odkrytej przez nich technologii wykorzystania mRNA uodparniają przed koronawirusami SARS-Cov-2 lub chronią przed ciężkim przebiegiem infekcji.

Nadzieja pokładana w terapeutycznym potencjale mRNA (to skrót od ang. messenger RNA, czyli informacyjnego RNA) przez długie lata była niewielka, a badacze, którzy próbowali się nim zajmować, mieli poczucie beznadziei. Ale nie Karikó, która zwykła mówić, że nauka to w 99 proc. wyzwanie: „Robisz rzeczy, których nigdy nie robiłeś lub nikt nigdy nie zrobił, i nawet nie wiesz, czy to możliwe”. Przebieg jej kariery potwierdza tę wrodzoną determinację, bo przez prawie 50 lat pracowała w zapomnieniu.

Wykształcenie biochemiczne zdobyła na Węgrzech (urodziła się równo 10 lat po zakończeniu drugiej wojny światowej, w rodzinie rzeźnika i księgowej, którzy zakończyli edukację na szkole podstawowej). Kiedy wstrzymano finansowanie jej laboratorium w Centrum Badań Biologicznych Węgierskiej Akademii Nauk, wraz z mężem i 2-letnią córką wyemigrowała w 1985 r. do Stanów Zjednoczonych. Po przybyciu do Filadelfii dość szybko okazało się, że fundusze na Temple University, które miały wystarczyć na kontynuację badań, również zostały przycięte, więc uczelnia podziękowała jej za pracę. Nie było łatwo znaleźć nową, bo jedna z koleżanek, która dostrzegła w niej konkurentkę, sabotowała jej poszukiwania stabilnego zatrudnienia, kwestionując status imigracyjny. Kiedy w końcu Karikó trafiła do prestiżowej Perelman School of Medicine University of Pennsylvania, wciąż nie mówiła perfekcyjnie po angielsku i traktowano ją jak naukowca drugiej kategorii, a jej wnioski o granty na badania nad terapeutycznym mRNA były regularnie odrzucane.