Za ojca chrzestnego PIT uważany jest prof. Leszek Balcerowicz, ale o konieczności wprowadzenia powszechnego podatku dochodowego zaczęto mówić kilka lat wcześniej, jeszcze w czasach PRL.
Zwykli ludzie mogli wtedy sądzić, że fiskus nic do nich nie ma. Nie wypełniali żadnych zeznań podatkowych, nie rozliczali się z urzędem skarbowym. Ogólny podatek od wynagrodzeń (20 proc.) płaciło za nich przedsiębiorstwo państwowe. Rozpiętości w zarobkach były niewielkie, kominy płacowe pojawiły się dopiero w nowej Polsce. Przedsiębiorstwa prywatne natomiast odprowadzały progresywny podatek dochodowy, ale według innej ustawy, jeszcze z 1972 r. Powoli malał strach przed tzw. domiarem, czyli podatkiem od nieujawnionych obrotów, którym gnębiono prywaciarzy. Obowiązywał także podatek wyrównawczy dla pisarzy, muzyków i innych dobrze zarabiających twórców. Ich honoraria musiały wpływać na specjalne konta, a podatek pobierany był tylko od sum, które z nich wyjmowano.
Prace nad PIT (Personal Income Tax) nabrały tempa już w nowej Polsce, gdy tekę ministra finansów i jednocześnie wicepremiera w rządzie Tadeusza Mazowieckiego objął Leszek Balcerowicz. Zmontował do tego specjalną ekipę. Danuta Demianiuk, wcześniej dyrektor departamentu podatków i opłat, awansowała na wiceministra finansów, na jej miejsce z Urzędu Rady Ministrów ściągnięto Irenę Ożóg. Szczegółowa koncepcja nowego w Polsce podatku rodziła się w głowie obu pań.
Wilk ma być syty, ale owca cała
Wytyczne Balcerowicza były jasne. – PIT ma motywować ludzi do jak najlepszej pracy, musi więc być społecznie obojętny – wspomina Irena Ożóg.