Po raz pierwszy w tym roku Lista 500 POLITYKI została wzbogacona o wyniki ankiety dotyczącej społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR – z ang. Corporate Social Responsibility) i zrównoważonego rozwoju w polskich przedsiębiorstwach. Miała uporządkować naszą wiedzę o skali, zakresie i kierunku działań związanych z CSR w największych organizacjach. Bo choć o społecznej odpowiedzialności biznesu mówi się coraz więcej, to w praktyce ciągle tylko nieliczne firmy decydują się na kompleksowe strategie.
Ankieta została przygotowana na podstawie normy ISO 26000, która wskazuje obszary, w jakich firmy odpowiedzialne społecznie powinny podejmować działania. Pytania dotyczyły siedmiu najważniejszych dla CSR obszarów: ładu korporacyjnego, praw człowieka, zachowań wobec pracowników, ochrony środowiska, dbałości o klienta, uczciwości biznesowej i zaangażowania społecznego.
Na ponad 1200 ankiet rozesłanych do dużych polskich przedsiębiorstw (o przychodach powyżej 250 mln zł) i instytucji finansowych otrzymaliśmy odpowiedzi od 287 firm (kilka z nich umieściło w rankingu więcej niż jedną spółkę z grupy i przesłało informacje o wspólnych dla nich działaniach w zakresie CSR). To dobry wynik, zważywszy, że aż 229 z nich (czyli 80 proc.) ostatecznie znalazło się na Liście 500 POLITYKI lub wśród 100 największych instytucji finansowych.
Można zauważyć pozytywną korelację między wysoką pozycją spółki w rankingu a dojrzałością zarządzania organizacją w kontekście CSR. Wydaje się, że szefowie tych firm zauważyli, że odpowiedzialne zarządzanie przynosi wymierne korzyści, zarówno finansowe, jak i pozafinansowe.
W zestawieniu branżowym wyjątkowo wysoką reprezentację w badaniu mają przedstawiciele sektorów: energetycznego i ciepłownictwa (43 proc. ankietowanych firm), chemicznego (39 proc.), drzewnego i papierniczego (35 proc.), motoryzacyjnego (31 proc.) oraz finansowego (35 proc.). Ten ostatni ilościowo zdecydowanie stał się liderem udzielonych odpowiedzi – 66 przesłanych ankiet.
Spośród siedmiu głównych obszarów CSR oraz konkretnych rozwiązań, o jakie pytaliśmy firmy, najważniejsze okazały się działania na rzecz konsumentów i rynku – co deklaruje ponad 88 proc. badanych firm (patrz wykres). Przy czym zdecydowana większość (93 proc.) koncentruje się na wdrażaniu standardów bezpieczeństwa i jakości samych produktów lub usług oraz na standardach obsługi klienta (92 proc.). Co zrozumiałe, bo dbanie o klienta i jakość towarów czy usług bezpośrednio przekładają się na zysk i wartość rynkową firm. Firmy coraz większą wagę przykładają też do zrównoważonej konsumpcji (m.in. wspierania świadomych decyzji zakupowych) – już 24 proc. firm zajmuje się tą kwestią. Nieco więcej – 42 proc. – troszczy się o równy dostęp klientów do produktów i usług.
Drugim ważnym obszarem w budowaniu odpowiedzialności firm są działania na rzecz społeczności lokalnych, na które zwróciło uwagę 85 proc. ankietowanych. Szczególnie często przedsiębiorstwa angażowały się w rozwijanie programów staży i praktyk, nawiązywały współpracę z placówkami edukacyjnymi i badawczymi. Równie istotne było dla nich budowanie partnerstwa i współpracy z instytucjami społecznymi i pozarządowymi, a także wspieranie aktywności edukacyjnej oraz kulturalnej.
Dbanie o dobrą reputację wiąże się także z przestrzeganiem ustalonych zasad postępowania w działalności biznesowej. Stąd też ponad 70 proc. firm twierdzi, iż ma spisany kodeks etyczny. Przy czym najczęściej zdefiniowane są w nim sprawy zarządzania informacjami, w tym poufności danych oraz dbałości o jakość produktów i usług.
Choć zdecydowana większość badanych firm przywiązuje ogromną wagę do budowania wizerunku i relacji zewnętrznych, istotne są też dla nich kwestie związane z rozwojem pracowników. 80 proc. firm potwierdziło, że ma sformalizowany system ocen pracowniczych i wynagradzania na podstawie osiąganych wyników. Aż 84 proc. badanych firm ma systemy ocen wszystkich zatrudnionych, a nie tylko wybranych grup zawodowych, np. kadry menedżerskiej.
Dużym optymizmem – i to jest jakościowa zmiana w polskich przedsiębiorstwach – napawają dane dotyczące strategicznego zarządzania CSR. Spośród 230 spółek, które wypełniły ankietę i znalazły się również na Liście 500 oraz wśród 100 największych instytucji finansowych, 67 proc. regularnie określa priorytety związane z prowadzeniem działalności zgodnie z zasadami społecznej odpowiedzialności biznesu. W 88 proc. przypadków stanowią one element innych strategicznych dokumentów, np. polityki HR, a w 46 proc. element strategii biznesowej. Relatywnie najrzadziej – 39 proc. badanych – przygotowuje się niezależną strategię CSR, choć i tak liczba jest obiecująca. Wskazuje bowiem na wysoką świadomość przedsiębiorstw, jak ich działalność wpływa na otoczenie.
Prawie połowa z tych firm zatrudnia osoby, które koordynują zadania CSR. Najczęściej pracują one w działach komunikacji i PR (55 proc.) oraz biurach zarządu (16 proc.), najrzadziej natomiast w strukturach zespołów strategicznych (3 proc.).
Analiza udzielonych przez firmy odpowiedzi pozwoliła na wyłonienie wśród nich trzech grup. Pierwsza – nagrodzona symbolicznym złotym listkiem CSR – to dwunastka przedsiębiorstw, dla których społeczna odpowiedzialność jest kluczowym elementem działań strategicznych w biznesie. Przedsiębiorstwa te zadeklarowały, iż mają strategię CSR lub zrównoważonego rozwoju oraz działają w oparciu o ustalony kodeks postępowania (kodeks etyki). Prowadząc swoją działalność gospodarczą, strategicznie zarządzają społeczną odpowiedzialnością biznesu, wpływem na środowisko naturalne oraz dbają o systematyczną ocenę i rozwój swoich pracowników.
Poprzez różnorodne działania budują odpowiedzialne relacje z partnerami biznesowymi, stawiając im dodatkowe, pozafinansowe wymagania (np. szczególną dbałość o środowisko naturalne), oraz relacje z klientami (np. poprzez uczciwą komunikację dotycząca produktów lub usług), a także ze społecznościami lokalnymi. O efektach swoich działań informują cyklicznie w publikowanych raportach, których część jest weryfikowana przez zewnętrzne firmy. Ich postępowanie może być wzorem dla innych.
Druga grupa firm – wyróżniona srebrnym listkiem CSR – to siedemnaście spółek (tabela obok), które w swojej codziennej działalności deklarują uwzględnianie istotnych rozwiązań z zakresu społecznej odpowiedzialności. W obu wyróżnionych grupach znalazły się zarówno firmy notowane na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych, jak i prywatne przedsiębiorstwa z wielu sektorów gospodarki, co pokazuje, że zarządzanie organizacją w sposób uwzględniający aspekty społeczne, środowiskowe, pracownicze i te dotyczące produktów czy usług jest narzędziem uniwersalnym.
Trzecią grupę (symboliczny biały listek CSR) stanowią pozostałe firmy uczestniczące w badaniu. One wprowadzają wybrane rozwiązania z obszaru odpowiedzialnego biznesu i je doskonalą w codziennej praktyce. Ważne jednak, że już dziś widzą konieczność ich stosowania.
Obraz wyłaniający się z pierwszego w ramach Listy 500 badania CSR jest obiecujący. Jeśli deklaracje firm odzwierciedlają rzeczywistość, można wnioskować, iż następuje tu pewna zmiana jakościowa w rozumieniu i zarządzaniu wpływem.
Nie popadajmy jednak w zbytni optymizm. Tylko niecałe 40 proc. firm z tegorocznej Listy 500 udzieliło odpowiedzi na ankietę dotyczącą CSR, a raptem połowa z nich, czyli około 100 największych przedsiębiorstw, w sposób świadomy i strategiczny tworzy struktury zarządzania, wdrożyło kodeks etyczny czy informuje otoczenie o swojej działalności w tym obszarze. Te firmy to liderzy biznesu wyznaczający także trendy CSR na przyszłość, co może być inspiracją dla innych.
Autorzy są pracownikami firmy doradczej PwC.