Przetargi: przekleństwo najniższej ceny

Tę szokującą statystykę Urzędu Zamówień Publicznych poprawiają nieco zamówienia na usługi i zakupy informatyczne, przy których – oprócz ceny – trzeba też kierować się innymi kryteriami, np. jakością sprzętu. Ale mimo to w 76 proc. wszystkich przetargów w Polsce wygrywa oferta najtańsza. Średnia unijna wynosi zaledwie 30 proc.! Tam dysponenci publicznych pieniędzy już się nauczyli, że wydając najmniej, można zapłacić najdrożej. W naszych szpitalach także się tego domyślają, ale zapewniają, że wniosków nie wyciągną. Nadal będą wybierać oferty najtańsze. – Najniższą cenę w sądzie zawsze obronię, jakość niekoniecznie – twierdzi publicznie dyrektor szpitala w Siedlcach. Więc strach położyć się do szpitala. – Z raportu NIK wyłania się obraz zatrważający – zauważa Marek Kowalski, prezes Polskiej Izby Gospodarczej Czystości. Spośród 14 skontrolowanych szpitali tylko w trzech było jako tako pod względem sanitarnym. Reszta zagraża zdrowiu pacjentów. I nic się tu nie poprawi. Za stan sanitarny placówki odpowiada bowiem pielęgniarka epidemiologiczna, ale firmę utrzymującą szpital w czystości wyłania się w przetargu. Wygrywa najtańsza, która potem oszczędza na wszystkim. Także na środkach dezynfekcyjnych. Jarosław Fedorowski, prezes Polskiej Unii Szpitali, nie spodziewa się żadnej poprawy. Przegrywający przetarg z reguły odwołują się do Krajowej Izby Odwoławczej. Zamawiający, który kieruje się ceną, zawsze się w arbitrażu wybroni. Jakość jest zaś kryterium miękkim, dyrektorzy wolą nie ryzykować. Odstraszają przykłady kolegów, do których przyszło CBA tylko dlatego, że ich nazwisko znalazło się w notesie przedstawiciela posądzanej o korupcję firmy farmaceutycznej. Odstrasza też fakt, że procesy ciągną się latami. Co z tego, że po latach człowieka uniewinnią, jeśli do tego czasu będzie traktowany jak przestępca. Za wyłonienie niesolidnej, ale najtańszej firmy nikt jeszcze ukarany nie został. Dyktat najniższej ceny obowiązuje we wszystkich dziedzinach życia. Wszędzie tam, gdzie zamawiający płaci pieniędzmi publicznymi lub unijnymi, co na jedno wychodzi. Już wtedy, gdy rachunek przekroczy 14 tys. euro. Kierowano się tym kryterium – oczywiście ze względów bezpieczeństwa – nawet przy wydawaniu środków na tzw. kapitał ludzki. Więc urzędy pracy, organizując przetargi dla firm oferujących szkolenia dla bezrobotnych, najchętniej decydowały się na te najtańsze. Poszło na to prawie 10 mld euro! Dzięki temu mamy m.in. armię specjalistów od bukieciarstwa. Do szkoleń nie trzeba było mieć żadnego sprzętu, nawet komputera. Ale badania pokazujące, jak podnieśliśmy przez ostatnie lata swoje kwalifikacje, nie wskazują, by nasza atrakcyjność na rynku pracy wzrosła. Łatwo przyszło, łatwo poszło. Kryzys daje alibi. Znamy skutki Pierwszy szeroki strumień unijnych pieniędzy zastał nasz kraj nieprzygotowany na ich wydanie. Nie umieliśmy wydawać ich z głową, ciągle nie umiemy. Paweł Trojan, nowy szef Krajowej Izby Odwoławczej, wcale nie uważa, że kryterium najniższej ceny jest źródłem problemów. – Pozwala na sprawne przeprowadzenie procedury i realizację projektu, jeśli poprawnie opisze się pozostałe wymagania – twierdzi. Z tym często bywa jednak kłopot. Zamawiającym brakuje bowiem kompetencji. Prawo o zamówieniach publicznych nie jest przyczyną tej patologii – twierdzi z kolei Jacek Sadowy, prezes Urzędu Zamówień Publicznych. – Wcale nie nakazuje kierować się ceną najniższą, ale najbardziej korzystną. Mówi też wyraźnie o tzw. cenie rażąco niskiej. Przetarg można zaskarżyć, jeśli wygra go firma oferująca cenę rażąco niską. Problem w tym, że bardzo trudno to wykazać, a jeszcze trudniej przekonać o tym KIO. Jedna z firm energetycznych zdyskwalifikowała z przetargu oferenta, który – zdaniem zamawiającego – proponował właśnie taką nierealnie niską cenę. – Odwołał się do KIO – mówi szef działu zakupów firmy. Uzyskał korzystny wyrok. Już w trakcie realizacji umowy trzeba ją było jednak rozwiązać, bo wykonawca sobie nie radził. Cena rzeczywiście okazała się nierealna. Największe przetargi, m.in. na autostrady, wygrywają firmy, które oferują cenę nawet o 40 proc. niższą, niż przewidział zamawiający. A mimo to nie zostaje ona uznana za rażąco niską – oburzają się szefowie wielkich firm budowlanych, które takie przetargi przegrywają. Nawet sławetna oferta Chińczyków z Covec nie wzbudziła niepokoju, choć branża już na starcie uznała ją za nierealną. Szefa Krajowej Izby Odwoławczej to, że cena w ofercie bywa niższa od kosztorysu Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad, nie niepokoi. – Kosztorysy zwykle są nadmiarowe – zauważa. Sporządzane są na podstawie średniej ceny na rynku. Jeśli ktoś gotów jest zrealizować inwestycję za mniejszą sumę, nie musi być skazany na porażkę. Oferta Covec nie została uznana za rażąco niską. Za wyłonienie złego wykonawcy nikomu nie spadł włos z głowy. Za pozostałe spektakularne wpadki na autostradach również. Dla Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad cena ciągle jest najważniejsza.   Dyktat najniższej ceny oślepia. Zamawiający nie widzą, że polski rynek stał się patologiczny. – Polscy inwestorzy muszą się kierować tym samym unijnym prawem co inwestorzy w innych krajach Wspólnoty, ale u nas jego stosowanie jest często wypaczone – podkreśla Piotr Kledzik, szef firmy budowlanej Bilfinger Infrastructure SA. Niemcy czy Francuzi też muszą szanować zasady konkurencji, ale nie wpuszczą na swój rynek zagranicznej firmy, która nie spełnia ich wymagań. Np. nie ma żądanych certyfikatów. Konieczność ich posiadania utrudnia albo wręcz uniemożliwia wejście na rynek firmom obcym, ale jest to polityka świadoma i celowa. Budownictwo daje dużo miejsc pracy, powinny to być miejsca pracy dla swoich. Państwo to na naszym rynku największy klient. Mogłoby go wzmocnić, ale poprzez głupotę przetargową go rujnuje. Na zamówienia publiczne w 2012 r. wydało 140 mld zł. Te ogromne pieniądze jednym pomogły przeżyć, ale aż 246 firm budowlanych doprowadziły do bankructwa. 150 tys. budowlańców straciło pracę. Lista strat jest długa. UZP zebrał przykłady inwestycji, gdy zamawiający kierował się wyłącznie ceną. W tym niechlubnym zestawieniu znajdziemy np. Wielkopolski Zarząd Dróg Wojewódzkich z Poznania, który wyłonił firmę nieradzącą sobie z budową obwodnicy w Czarnkowie. Beneficjent przetargu Urzędu Miasta Katowice rozgrzebał budowę Międzynarodowego Centrum Kongresowego. Wrocławskie Inwestycje Sp. z o.o. poległy na budowie Narodowego Forum Muzyki oraz parkingu podziemnego. Pyrzyckie Przedsiębiorstwo Komunalne nie radzi sobie z modernizacją miejscowej oczyszczalni ścieków. PKP SA z budową dworca kolejowego Kraków Główny. Program budowy dróg zrealizowany jest – według raportu Centrum im. Adama Smitha – zaledwie w 60 proc. Budowa 1 km autostrady w Polsce kosztuje aż 9,6 mln euro. W wielu krajach, gdzie dyktat najniższej ceny nie obowiązuje, robi się to taniej. W Niemczech za 8,2 mln euro, w Danii za 5,9 mln. Jak widać, wybór najniższej ceny w przetargach nie gwarantuje ani niskich ostatecznych kosztów, ani tym bardziej terminowego wykonania. Minister Sławomir Nowak właśnie napisał list do ambasadora Włoch, żeby zmobilizował kolejnego wykonawcę odcinka autostrady A1. Firma włoska zastąpić ma przy budowie Irlandczyków, którzy z niej zeszli. Wykonawca wygrał, bo zaoferował najniższą cenę, ale sobie nie radzi. Znamy przyczyny patologii Polski rynek zamówień publicznych został zrujnowany przez cudzy kryzys i nasz własny strach. Polska, dzięki pieniądzom unijnym, stała się największym placem budowy w Europie, ma wielkie sumy do wydania. W Hiszpanii, Irlandii, Włoszech inwestycje się załamały i tamtejsze firmy stanęły nad przepaścią. Zrobią wszystko, by dorwać się do kawałka polskich zamówień. Uruchomiły licytację ceny w dół. Wiedzą, że tak tanio nie zrobią, ale to świadoma polityka. Ich wybór polega na tym, że albo zdobędą w Polsce duży kontrakt i jakoś to będzie, albo od razu padną. W ten śmiertelny wir wciągnęły firmy polskie, które – żeby z nimi wygrać – muszą obniżyć cenę jeszcze bardziej. Czy nasi inwestorzy są tak ślepi lub niekompetentni, że tego nie widzą? Po części pewnie szef KIO ma rację, że problemem jest właśnie brak kompetencji. Ale także strach, który odbiera rozum. – Nasze prawo o zamówieniach publicznych, a jeszcze bardziej jego stosowanie, służy polowaniu na złodzieja, a nie właściwemu i terminowemu wykonaniu inwestycji – uważa Marek Michałowski, były prezes Budimeksu, obecnie ekspert Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa. Strach w GDDKiA, od lat kierowanej przez byłego pracownika NIK, spowodował, że zamawiający zrezygnował ze sporej części inżynierów umiejących ocenić kompetencje potencjalnych wykonawców i niebojących się stawiania wymagań jakościowych, które mogą podnosić cenę. Przetargami – jak twierdzą wykonawcy – zajmują się głównie prawnicy. Pilnują, żeby prawo nie zostało złamane. Jeśli żaden paragraf nie jest naruszony, a budowa leży – no cóż, siła wyższa. Ten strach jest uzasadniony. Inwestycje powyżej 5 mln euro objęte są tarczą antykorupcyjną. Agenci CBA, CBŚ i innych służb mogą podsłuchiwać, podglądać, węszyć. Wydajemy przecież środki publiczne. A jeśli także unijne, to uważać trzeba jeszcze bardziej. Bo Bruksela może skorzystać z pretekstu i wstrzymać pieniądze. Każdy, kto odważy się sformułować w warunkach przetargu najbardziej zasadne, ale podnoszące cenę, oczekiwanie inwestora, może zostać posądzony o korupcję. Po co więc ryzykować? Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów też straszy: szuka zmów cenowych. Dzielnie sekundują mu służby specjalne. Tylko że ta nadgorliwość doprowadza do absurdów. Takich jak w Łodzi, gdzie Urząd Marszałkowski został oskarżony przez Urząd Kontroli Skarbowej o ograniczanie uczciwej konkurencji. Powodem było zamówienie publiczne, w którym samorząd chciał wyłonić „menedżera projektu zintegrowanego” i ośmielił się określić swoje żądania dotyczące kadry potencjalnych wykonawców. Krótko mówiąc, oczekiwał, że będą mieli doświadczenie, co gwarantuje pomyślną realizację zamówienia. UKS uznał, że to ogranicza konkurencję. Zrozpaczony marszałek zwrócił się do UZP, a szef urzędu Jacek Sadowy przyznał mu rację. Mówi, że interpretacją przepisów o zamówieniach publicznych zajmują się wszystkie służby i urzędy, a każdy kieruje się własną wykładnią. – Niekiedy sprzeczną z duchem prawa – uważa Sadowy. Co gorsza, coraz częściej rozbieżne opinie ma Urząd Zamówień Publicznych, który prawo tworzy, i Krajowa Izba Odwoławcza, która je interpretuje oraz ma praktyczną władzę nad przetargami. To ona bowiem rozstrzyga spory między zamawiającymi a wykonawcami. W najbardziej rażących przypadkach UZP zaskarża wyrok KIO do sądu. Droga sądowa nie wstrzymuje realizacji zamówienia. Krajowa Izba Odwoławcza potrafi nawet nie zgadzać się sama ze sobą. Marek Kowalski z Polskiej Izby Gospodarczej Czystości przysyła listę identycznych spra