Jak rybacy na Bałtyku wykorzystują unijne dotacje

Filet z dorsza w przyplażowych smażalniach kosztuje tego lata ok. 70 zł za kilogram. Turbot na plastikowej tacce z widelczykiem to w przeliczeniu już 130 zł/kg. Rybacy rok temu za kilogram dorsza dostawali 6,5–7 zł, w tym roku – 3,5 zł. Od kilku lat odławiają dużo mniej tych ryb, bo chude i mizerne. Płaczą, że trudno związać koniec z końcem. Pod koniec czerwca blokowali drogę krajową Warszawa–Gdańsk. Straszą eskalacją protestów, jeśli rząd im nie pomoże. Jednak w miejscowościach, gdzie żyją, skromne chałupy spotkać trudno – wszystko ogromniaste, z licznymi pokojami dla turystów. Porty i przystanie rybackie jak z obrazka. Napłynęły tu ogromne pieniądze w ramach unijnego Programu Operacyjnego „Rybactwo i Morze” (PO Ryby). Skąd więc niezadowolenie? Ryb w Bałtyku jest wciąż za mało, a rybaków za dużo, by połowy były opłacalne. Problem miało rozwiązać złomowanie części floty rybackiej po wejściu Polski do UE. Armatorzy dostali sowite rekompensaty, a rybacy odprawy. Politycy prawicowi biadali, że zezłomowano za dużo i nie będzie czym łowić przysługujących Polsce ryb. Ale właściciele kutrów i łodzi, którzy nie skorzystali z możliwości złomowania, potem z pomocą Unii modernizowali swe jednostki na potęgę. Fachowcy uważają, że zdolności połowowe polskiej floty bałtyckiej są obecnie wyższe niż w 2004 r., przed przystąpieniem do redukcji. „Istotnym błędem polityki rybackiej nie było złomowanie 519 jednostek rybackich kosztem 220 mln zł, lecz doprowadzenie do zarejestrowania nowych 164 jednostek” – pisze Ryszard Groenwald na łamach „Wiadomości Rybackich”. Około setki tych jednostek to efekt tzw. klonowania. Niektórzy armatorzy, korzystając z luki prawnej, wycofywali z połowów kuter, a w jego miejsce wprowadzali kilka czy kilkanaście małych łódek, często o zerowej dzielności morskiej, zdarzało się, że nawet bez silnika. Bo nie chodziło o połów ryb, tylko o pieniądze z unijnych rekompensat za czasowe zawieszenie połowów, np. gdy dany gatunek ryb jest objęty okresem ochronnym. O klonowaniu wiedziano od dawna, ale zablokowano je dopiero w tym roku. Ogólnie w 2014 r. wielkość połowów polskich rybaków w stosunku do 2013 r. spadła o 16 tys. ton, a ich wartość o 33,8 mln zł. Dorsze są chude, ale porty i przystanie rybackie coraz bardziej wypasione. Coraz mniej przypominają tę, którą osiem lat temu zbudowano dla łodzi w Sopocie – skromną, za 3 mln zł. Przystań oddana rok temu w Mechelinkach, dla ośmiu łodzi, kosztowała 17 mln zł i jest nieporozumieniem. Rybacy z niej nie korzystają. Najnowsze przecięcie wstęgi miało miejsce 25 czerwca br. w Dębkach (gmina Krokowa), gdzie zbudowano rybaczówkę – na wydmie, z wieżą (23,5 m wysokości) wyposażoną w windę. Przez miejscowych jest nazywana hotelem – ze względu na kształt architektoniczny. Formalnie wieża to punkt nawigacyjny, realnie widokowy. Na hotel z wieżą widokową w takim miejscu (park krajobrazowy, wydma) nie byłoby zgody. Droga do rybaczówki kosztowała 1,5 mln zł, budynki (700 m kw.) – 6,2 mln zł. Miejscowa flotylla składa się z pięciu łódek, z czego cztery chcą korzystać z udogodnień (warsztat, stoły do obróbki ryb, zamrażarki, salka konferencyjna, pomieszczenia socjalne). Grzegorz Zaczek, zastępca wójta Krokowej, mówi, że skoro są możliwości, to żal pozwolić, by pieniądze wróciły do Brukseli. Miejscowi uważają, że po upływie pięciu lat, gdy obiekt będzie mógł zmienić przeznaczenie, ulokuje się tu pensjonat. Niektórzy nawet prorokują, kto to kiedyś kupi. Kult absorpcji pieniędzy unijnych zastąpił politykę rybacką. W porcie kołobrzeskim konkurują ze sobą trzy grupy producentów ryb. Każda chce mieć własne centrum pierwszej sprzedaży, własne nabrzeże i całą resztę. Każda wzięła z Unii pieniądze na chłodnie, które w połowie stoją puste. – Co potem? Ktoś będzie musiał finansować tę potężną infrastrukturę. Armatorzy rybaccy, którzy łowią coraz mniej? – pyta retorycznie Ryszard Klimczak, prezes Stowarzyszenia Armatorów Rybołówstwa Morskiego. Krówki bałtyckie Z rybakami jest inaczej niż z górnikami. Dla nich unijna sakiewka wciąż jest otwarta. Ostatnio dość łatwo mogli uzyskać unijne pieniądze na działalność, która pozwoli zaprzestać połowów albo da dodatkowe źródła dochodów, niezależne od kaprysów morza. Te pieniądze też pochodzą z PO Ryby, z tzw. osi IV. Są przeznaczone nie tylko dla rybaków. Mogą się o nie ubiegać samorządy, różne organizacje, podmioty gospodarcze, osoby fizyczne. Weszły do gry stosunkowo późno, w latach 2012–13. Zostały zaadresowane do „obszarów zależnych od rybactwa”. Mają pobudzać lokalne inicjatywy, wspierać pomysły, które zwiększą atrakcyjność terenów, na których żyją rybacy. Im więcej rybaków na tysiąc mieszkańców, tym więcej pieniędzy do wydania. Adam Jakubiak z Ustki poszedł w cukierki krówki. Ten absolwent szkoły morskiej, syn rybaka (ojciec spędził na morzu 38 lat), 15 lat temu wraz z ojcem odkupił duży kuter (28 m długości) do połowów szprota. Prócz kutra Jakubiak i jego żona mają w Ustce pensjonat z kawiarnią. Ale gdy pojawiła się IV oś i pieniądze na dywersyfikację działalności rybackiej, dwukrotnie sięgnął po dofinansowanie. Raz, żeby kupić łódź trollingową – do łowienia amatorów wędkarstwa morskiego. Pływa się tym na dorsza, na łososia. (– Łososia się dopiero uczymy – mówi Jakubiak). Drugi raz – by uruchomić produkcję krówek z kwasami omega. To były nieduże pieniądze – 58 tys. zł na kocioł warzelny i lady chłodnicze (pełny koszt 138 tys. zł). Pomysł przywiózł z krajów skandynawskich, od 15 lat się z nim nosił. Żona była sceptyczna: co ty wymyśliłeś? Teraz wszyscy mówią: strzał w dziesiątkę. Recepturę wypracował sam, metodą prób i błędów. Zajęło mu to trzy miesiące. Teraz w kawiarni Jakubiaków można zobaczyć, jak panie, niczym świstaki z reklamy, zawijają te krówki w papierki. Jest lokalna atrakcja. Podobnie jak pomnik rybaka Mistrala, który Jakubiakowie postawili własnym sumptem i wyposażyli w legendę przyciągającą turystów. Jednak twierdzą, że połowy wciąż są ich głównym źródłem dochodów. San Marino zapiera dech rybakom W rozdziale tej części pieniędzy z programu „Ryby” kluczową rolę odgrywają specjalnie powołane przed kilku laty stowarzyszenia – lokalne grupy rybackie (LGR). W LGR prócz rybaków są przedstawiciele samorządów, różnych organizacji społecznych i biznesu. Każda z grup ma własną strategię, priorytety i zasady punktacji projektów ubiegających się o pieniądze. Nad całością czuwają władze województw. One też podpisują umowy z beneficjentami. Skrótowy przegląd. Rok 2012: sierpień – Finlandia, wrzesień – Dania, październik – Bawaria, Estonia i Finlandia, Meklemburgia, grudzień – Szwecja. Rok 2013: maj – Bułgaria, czerwiec – ponownie Meklemburgia, lipiec – Szwecja, sierpień – znów Szwecja, a potem Bornholm, wrzesień – Holandia. To nie jest kalendarium działalności jakiegoś niewielkiego biura podróży, tylko skrótowy wykaz wojaży studyjno-promocyjnych Północnokaszubskiej LGR we Władysławowie. LGR z Kołobrzegu i Mielna zapuściły się dalej: do Francji (degustacja ostryg), Słowenii i Włoch (karmazyny, sardynki, sardele). W relacji z Włoch czytamy: „połączenie krajobrazu górskiego z nadmorskim dawało niezwykłe wrażenia. Poznaliśmy również kilka włoskich miast i mogliśmy zachwycać się architekturą w szczególności Werony oraz Giulianova, a także zapierającymi dech w piersiach widokami ze wzgórza Monte Titano, centralnego punktu republiki San Marino”. Chodziło o inspirację. Tu i ówdzie rybacy zaangażowani w działalność LGR stwierdzają, że wśród uczestników wojaży za dużo było różnych oficjeli, prezesów i urzędników, a za mało potencjalnych beneficjentów, którzy mogliby z inspiracji skorzystać. Kiedy kołobrzeskie media zapragnęły poznać listy uczestników, tamtejsza LGR broniła ich niczym niepodległości. W sumie w województwach pomorskim i zachodniopomorskim oś IV sypnęła groszem na ponad 2100 projektów. Nadmorskim samorządom „Ryby” budowały place zabaw, sceny letnie, ścieżki rowerowe, zejścia na plaże, parki kulturowe i inne atrakcje dla turystów. W siedzibie Północnokaszubskiej LGR powstaje właśnie multimedialna wystawa poświęcona pracy rybaka. Zainteresowani będą mogli budować sobie kutry na ekranie albo wcielać się w rybaka w ramach gry symulującej połowy. Kołobrzeska LGR wysmażyła Park Ryb Morskich – pięć dużych modeli śledzia, dorsza, flądry, łososia i szprota, przy których chętnie fotografują się dzieci. Fundusz rybacki dorzucił się też do wielu przedsięwzięć prywatnych, typu budowa pensjonatów, wyposażenie hoteli i spa, także tych wielogwiazdkowych. Pewien spory pensjonat we Władysławowie dostał pieniądze na strefę relaksu wraz z – ja