Jezioro Jamno zagrożone: wszystko przez inwestycje

Kiedy pierwszy tej jesieni sztorm demolował mola w Sopocie i Gdańsku, inżynier Krzysztof Najda z Koszalina pojechał na mierzeję oddzielającą od Bałtyku Jamno, dziewiąte pod względem wielkości jezioro w Polsce. Chciał sprawdzić, jak działają umocnienia przeciwpowodziowe zbudowane u wylotu kanału, który łączy Jamno z morzem. Bo Najda, zapalony wędkarz, od ponad dwóch lat walczy, by przywrócić jezioru ożywcze wlewy wód morskich, a rybom kanał jako drogę wędrówek między morzem, jeziorem i wpadającymi doń rzekami. Blokują tę drogę wrota sztormowe, zamontowane na kanale w 2013 r. Miały się zamykać tylko przy największych spiętrzeniach wody, a te mniejsze przepuszczać, żeby odświeżały jezioro. Ale nie działają tak, jak zakładano. Wlewów wody morskiej do Jamna nie ma. Po wschodniej stronie kanału Najda zobaczył, że fale morskie mocno podcięły wał wydmowy, a w jednym miejscu wręcz wżarły się w głąb. Co z tego, że wrota chronią, skoro wydma może puścić? Ona też jest elementem systemu ochrony przeciwpowodziowej, tyle że naturalnym. – Tam rzeczywiście może rozmyć wydmę – stwierdza po obejrzeniu zdjęć brzegu doc. dr Wojciech Robakiewicz, hydrotechnik, emerytowany pracownik Instytutu Budownictwa Wodnego PAN w Gdańsku. A geomorfolog dr Tomasz Łabuz z Uniwersytetu Szczecińskiego podkreśla, że to wcale nie był duży sztorm. I ze względu na wiatr północno-wschodni był on groźniejszy dla Zatoki Gdańskiej. W rejonie od Mielna aż po Jarosławiec najwięcej szkód wyrządzają sztormy z kierunku północno-zachodniego, które występują częściej. Dr Łabuz od lat bada, co się dzieje z wydmami na naszym wybrzeżu. W rejonie Mierzei Jamneńskiej morze zabiera piasek i brzeg się cofa. Ubywa lądu. Naukowiec pomierzył, że w latach 2001–10 to cofnięcie wyniosło 10–15 m, a po zachodniej stronie kanału nawet 50 m(!). Dr Elżbieta Zawadzka-Kahlau, geomorfolog, zastanawia się, jak to możliwe, że ten średniej klasy sztorm tak mocno naruszył wydmę. Wskazuje na zbudowany niedawno przed wrotami sztormowymi 200-metrowy falochron i na opaski brzegowe z kamienia. Falochron jest ażurowy, wsparty na słupach. Chodziło o to, żeby nie blokować transportu piasku niesionego przez morze, zasilającego plażę i wydmy. Budowniczowie falochronu chwalili się, że to pierwsza taka konstrukcja na polskim wybrzeżu. Jednak widać, że dużo piasku osadza się po zachodniej stronie kanału. Nie dociera on na wschodni brzeg, gdzie nastąpiło obniżenie i zwężenie plaży, osłabienie wydm. Niewykluczone, że dlatego ten sztorm tak zaszkodził. Na szczęście na zapleczu tych wydm jest teren dziewiczy. Jeśli nawet morze się tam wedrze, nie będzie wielkich strat. Przynajmniej na razie. Bo mowa tu o powojskowych gruntach, które kilkanaście lat temu kupił inwestor norweski Firmus i chce na nich w perspektywie kilkunastu lat zbudować Dune City – turystyczne miasto dla 12 tys. osób (pobliskie Mielno to ok. 3 tys. mieszkańców). Prezentowaliśmy te śmiałe plany („Bajania o Dubajach”, POLITYKA 34) obejmujące apartamentowce, hotele, z wieżowcem wysokości 50–100 m w rejonie kanału. Do tego marina z dostępem do morza. A wszystko w obrębie unijnej sieci Natura 2000 (ochrona siedlisk), na obszarze chronionego krajobrazu Koszaliński Park Nadmorski, w sąsiedztwie obszaru Natura 2000 Zatoka Pomorska (ochrona ptaków). Stein Christian Knutsen, prezes Firmus Group, w wypowiedziach medialnych nieraz powtarzał, że trudno znaleźć w Europie taki teren inwestycyjny, który na długości 2,5 km przylega i do morza, i do jeziora. „To jest zupełnie wyjątkowe miejsce zarówno w Europie, jak i na świecie!” – ekscytował się na łamach tygodnika „Wprost”. Koncert życzeń inwestorskich znalazł się w projekcie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego „Na mierzei”. Do jego opracowywania gmina Mielno przystąpiła w 2009 r. I wciąż tworzy. Latem zarówno inwestor, jak i gmina byli przekonani, że finał tuż-tuż. Ale projekt po raz kolejny nie uzyskał akceptacji ze strony Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Szczecinie i Urzędu Morskiego w Słupsku. To nie dziwi, zważywszy na trzy kwestie – rozmach zamierzeń, walory przyrodniczo-krajobrazowe miejsca, wreszcie fakt, że jest ono zagrożone zalewaniem. I jako takie widnieje na specjalistycznych mapach. A niedawny sztorm tylko potwierdził, że zagrożenie to nie jest iluzoryczne. Jeśli ktoś kupuje takie tereny, z reguły płaci mniej, ale też nie ma gwarancji, że wybuduje to, co sobie wyśnił. Dopuszczenie w takich miejscach do dużych inwestycji wymusza później kosztowne działania ochronne, finansowane przez ogół podatników i nieobojętne dla środowiska. Dr Zawadzka-Kahlau uważa, że problem rozwiązałoby wprowadzenie do polskiego prawa granicy bezpiecznego inwestowania dla terenów nadbrzeżnych. Pozwoliłoby to uniknąć nacisków, by zabudowywać tereny zagrożone powodzią sztormową, dla których wydma jest ostatnią linią ochrony. Ograniczyłoby rozmaite wizje. Sen o porcie Wizjonerów nad Jamnem nie brakuje. Dziesięć lat temu do budowy mariny skomunikowanej z morzem przez kanał przymierzała się gmina Mielno. Pierwszy etap miał obejmować wykonanie basenu portowego (500 na 80 m) na mierzei od strony jeziora. Drugi przewidywał budowę potężnych falochronów na Bałtyku, wchodzących 500 m w morze, mostu zwodzonego na kanale oraz śluzy przeciwpowodziowej. Według wielu fachowców, żeby otworzyć Jamno dla jachtów z morza, potrzeba potężnego falochronu, innego niż ten ażurowy, który niedawno powstał. Taka konstrukcja powodowałaby jeszcze większe zagrożenie dla wydm po wschodniej stronie kanału. I wymuszałaby intensywną ochronę brzegów do tej pory w dużej mierze pozostawionych przyrodzie. Z różnych powodów projekt Mielna spalił na panewce, ale zainspirował władze Koszalina. Teraz to miasto, po włączeniu w swoje granice terenów na południowym brzegu jeziora Jamno, zapragnęło stać się portem. Zamówiło koncepcję, a następnie projekt mariny – na 100 jednostek długości do 15 m i zanurzeniu do 3 m. – Między Kołobrzegiem a Darłowem jest najdłuższy odcinek wybrzeża bez portu – mówi Piotr Jedliński, prezydent Koszalina. – Nam chodzi o marinę dla takich jachtów, jakie pływają po Bałtyku. Nie mamy ambicji, żeby wpłynął tutaj „Dar Pomorza”. Marina, bez drogi dojazdowej, ma kosztować 11 mln zł (z drogą – ponad 18 mln). Ale jak pokonać kanał jamneński, a potem jeszcze jezioro jachtem o zanurzeniu 3 m, skoro średnia głębokość Jamna to 1,4 m? Konieczny byłby specjalny tor wodny. Prezydenta Jedlińskiego to nie zraża: – Chcemy przekopywać Mierzeję Wiślaną, a Mierzeja Jamneńska jest znacznie węższa – powiada. – Na same projekty miasto już wydało 600 tys. zł – podkreśla radny Artur Wezgraj, który przegrał z Jedlińskim rywalizację o fotel prezydenta. – Pytałem o studium wykonalności, czyli swego rodzaju biznesplan dla tego zamierzenia. Nie otrzymałem informacji. Studium wykonalności nie ma. Prezydent tłumaczy, że marina pusta stać nie będzie, bo Koszalin ma trzy kluby żeglarskie. No i starań o dostęp do Bałtyku nie zamierza poniechać. Ta wizja łączności z morzem towarzyszyła projektowi pt. „Zabezpieczenie zlewni jeziora Jamno wraz z rewitalizacją rzeki Dzierżęcinki – zabezpieczenie terenów zabudowanych miasta Koszalina”. Chodziło o ochronę Mierzei Jamneńskiej, jak i południowego brzegu Jamna. W ramach tego przedsięwzięcia wybudowano wały przeciwpowodziowe na zagrożonych odcinkach, uładzono 11 km rzeki, zbudowano duży zbiornik retencyjny. Od strony morza na kanale jamneńskim zamontowano wrota i falochron. Wszystkim tym, wyjąwszy falochron, zawiadywał Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych. Falochron i opaski brzegowe to inwestycja Urzędu Morskiego w Słupsku. Jesienią 2013 r., gdy uroczyście oddano wrota sztormowe do użytku, Stanisław Gawłowski, wtedy wiceminister środowiska i najbardziej wpływowy poseł ziemi koszalińskiej (PO), dziś tylko poseł, mówił wprost, że nie chodzi tylko o ochronę przed powodzią, ale także uatrakcyjnienie okolic przez otwarcie Jamna na Bałtyk. Tłumaczył, że wrota żeglugę uniemożliwiają, ale wiosną 2014 r. po zachodniej stronie kanału ruszy budowa śluzy. „I tą śluzą – zapewniał wiceminister – przepłynie już każdy jacht, także morski”. Most miał być wymieniony na zwodzony. Do tego wytyczony tor przez jezioro. A wszystko do 2015 r. Stres jeziora Tak oto wracamy do punktu wyjścia – pod wrota sztormowe, które miały chronić zlewnię jeziora przed tzw. cofką, ale tylko podczas największych sztormów, a chronią na okrągło. Tymczasem Jamno potrzebuje wody morskiej. – To jezioro nie miało stałego kontaktu z morzem, było raz słodkowodne, raz słonawe, a teraz nie ma tego rytmu życia – objaśnia prof. Krystian Obolewski, hydrobiolog z Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy. – W Polsce do niedawna były dwa takie jeziora – Gardno i Jamno. Teraz zostanie tylko Gardno. Prof. Obolewski kieruje zespołem, który bada ekosystemy jezior przybrzeżnych południowego Bałtyku. Po dwóch latach monitoringu „nowego” Jamna, pozbawionego wlewów z morza, wyszło, że bardzo się zmieniło. Spadła obfitość fauny dennej – dotyczy to zarówno liczby osobników na metr kwadratowy dna (spadek do jednej trzeciej tego, co było wcześniej), jak i ich biomasy (przed budową wró