Myślałem, że zamiast pójść na „Pokłosie” Pasikowskiego, wystarczy przeczytać recenzje i już wszystko wiadomo. Idąc do kina, człowiek naraża się na szereg nieprzyjemności, a to: fatyga w zimną listopadową porę, wydatek na bilet, przebywanie w ciemności w sali, która jest do połowy pusta (na „Pokłosiu” też), podczas gdy druga połowa rozmawia przez komórki, chrupie popcorn, a to wszystko w dyskretnym zapaszku starego tłuszczu. Unikam, jak mogę, filmów o Zagładzie, nawet połączone siły Hollywood i Spielberga nie były w stanie zaciągnąć mnie na „Listę Schindlera”. Kicz zrobiony na kościach przodków to dla mnie za dużo. Podzielam pogląd profesora Śpiewaka, który w TVN powiedział, że doświadczenia Holocaustu nie sposób wyrazić w formie kinowej, gdyż film z założenia obliczony jest na sprzedaż, na kasę. Z kolei prof. Barbara Engelking, autorka znakomitych książek („Szanowny panie gistapo” i inne), zaprezentowała odmienny punkt widzenia: jeżeli sztuka nie przetworzy Holocaustu na swój język, to skąd następne pokolenia będą wiedziały, co to było za doświadczenie? Ten pogląd też rozumiem i naprawdę wybieram się do rabina, żeby rozsądził – chodzić czy nie chodzić na filmy o Zagładzie? Staram się nie chodzić, ale czytam recenzje, tym razem wyjątkowo liczne. Organ salonu, piórem Tadeusza Sobolewskiego, pisze z entuzjazmem: „To na film Władysława Pasikowskiego trzeba prowadzić licealistów...”. Król salonu, Andrzej Wajda, chwali. W „Rzeczpospolitej” Barbara Hollender „cieszy się, że film taki jak »Pokłosie« powstał. Odważny, bolesny. (...) Każe rozliczyć się z tym, co było, także po to, by móc pójść dalej”. Dobra nasza – pomyślałem, ale oto odezwali się oburzeni, którzy uznali film za antypolski, kłamliwy, oszczerczy, rosyjski i hitlerowski. „Gość Niedzielny”: „Mieszkańcy wioski, a przynajmniej ich zdecydowana większość, to ogarnięty nienawiścią motłoch, który modląc się, gotów jest jednocześnie zlinczować każdego, kto narusza tabu dotyczące tajemnicy sprzed lat. (...) Żydów w czasie wojny masowo zabijali ogarnięci chciwością i złością na morderców Jezusa chłopi” (Edward Kabiesz). „Gazeta Polska Codziennie”: „Polska wieś sportretowana jest tak karykaturalnie, jakby Pasikowski korzystał z propagandowych hitlerowskich pisemek, w których obok Żydów roiło się od brudnych, wiecznie pijanych Polaczków. (...) Ahistoryczny, antypolski paszkwil”, dzieło z gatunku „pedagogiki wstydu” (Jan Pospieszalski). Po lekturze Pospieszalskiego utwierdziłem się w przekonaniu, że na hitlerowskie filmy Pasikowskiego o pogromach chodzić nie będę. Ponieważ recenzenci z reguły opowiadają fabułę, fatyga do kina wydawała się i tak zbędna. Po lekturze recenzji niepokornego publicysty Piotra Zychowicza uważałem, że wszystko o „Pokłosiu” wiem. Ponieważ dziennikarzy niepokornych jest mało, są oni rozrywani. Redaktor Zychowicz rozerwał się pomiędzy „Rzeczpospolitą” oraz „Uważam Rze” (gdzie zresztą wspomniał swój tekst o filmie w „Rzepie”). Zarówno w „Rz”, jak i w „Uważam Rze” pisze to samo. Zjeżdża film od góry do dołu. „Rzeczpospolita”: Łopatologia. Koniunkturalizm. Państwo polskie „funduje sobie czarny PR”. Pasikowski wcale nie chciał ukazać prawdy. Żenada. Piotr Zychowicz w „Uważam Rze”: „Polacy to horda nawalonych jabolami żuli w zaplamionych kufajkach i czapkach uszankach. Karykaturalna wręcz fizjonomia. Tłuste, czerwone łapska zaciskające się w kułaki”. Główne namiętności Polaków to alkohol i antysemityzm itd., itp. „Nie dziwi, że na film Pasikowskiego pieniądze wyłożyła Rosja”. I tak kółko się zamyka: za rosyjskie pieniądze powstał hitlerowski film o Polakach, w dodatku kłamliwy, sztampowy, zmarnowana szansa na poważną debatę (jak gdyby taka debata nie toczyła się w Polsce od lat, co najmniej od publikacji pp. Błońskiego, Grossa, Grabowskiego, Stoli, Całej, Engelking i innych). Należy docenić, jak bardzo Piotr Zychowicz z „Rz” zgadza się z Piotrem Zychowiczem z „Uważam Rze”. Oto próbki: „Rz”: „Należałoby więc rozpocząć od lat 30., gdy narastał w Polsce konflikt polsko-żydowski wywołany wielkim kryzysem. Z je