Menu na świątecznym stole

Karnawał to czas wielkich balów i małych domowych przyjęć. Te drugie stają się coraz bardziej popularne, a są też mniej kosztowne i łatwiejsze do zorganizowania. Najpierw trzeba podjąć ważną decyzję: czy przyjęcie będzie zasiadane, czy też ŕ la fourchette. Ten francuski zwrot, pochodzący od słowa widelec, oznacza, że możemy liczyć na zimne przekąski – wędliny, ryby i galarety – rozstawione na półmiskach na stole, po które każdy sięga sam. Również trunki są na podorędziu, by goście mogli łatwo uzupełniać braki w kieliszkach. Ten sposób podejmowania gości nosi też nazwę szwedzkiego stołu. Z tą nazwą zaś wiąże się zabawna historyczna anegdota. Podczas potopu, czyli wojny polsko-szwedzkiej, wojska Karola X Gustawa w 1656 r. oblegały Zamość. Po pewnym czasie Szwed zdał sobie sprawę, że twierdzy nie zdobędzie. Postanowił więc sięgnąć po sprawdzoną wielokrotnie metodę – przekupstwo. Zaoferował Janowi Zamoyskiemu namiestnictwo, czyli wielką władzę nad krajem. O szczegółach – zaproponował król – porozmawiają w dyskrecji podczas śniadania wydanego wewnątrz twierdzy. Zamoyski, noszący przydomek Sobiepan, wietrząc podstęp, nie miał ochoty wpuszczać Szwedów do swej siedziby. Odmówić zaś królowi było niepolitycznie. Rozstawiono więc stoły na zewnątrz, pod murami, nakryto je wspaniałymi obrusami, rozstawiono drogie półmiski z wykwintnym jedzeniem oraz dzbany i flasze z winem. I to był właśnie pierwszy szwedzki stół. Szwedzi pomysł zaakceptowali i twórczo rozwinęli. Stoły, z których goście korzystają według własnego gustu zarówno co do wyboru menu, jak i ilości pochłanianego jadła, można dziś spotkać pod każdą szerokością geograficzną. I tylko mało kto wie, że pomysłodawcą tej formy ucztowania był polski arystokrata. Przyjęcia na stojąco rozpowszechniły się zwłaszcza w świecie dyplomatycznym. Łatwo bowiem podczas nich nawiązać nowe znajomości i porozmawiać z wieloma znamienitymi gośćmi. A przemieszczając się z miejsca na miejsce, można co rusz skubnąć coś ze stołu. Na takie też okazje wymyślono tartinki, czyli małe, acz bardzo wymyślne i smakowite kanapeczki. Wprowadzono je na polskie stoły na przełomie XIX i XX w. Tak pisze o szybko rozprzestrzeniającej się modzie na tartinki Lucyna Ćwierczakiewiczowa, autorka bijąca na głowę, jeśli chodzi o sprzedaż książek, i Sienkiewicza, i Prusa: „Chcąc je dobrze podać, trzeba umieć i wiedzieć wiele rzeczy. Naprzód trzeba obstalować chleb biały, pszenny, duży, funtowy czterograniasty, pieczony w formie, aby mniej było roboty z okrawaniem skórki i smarowaniem, bo smarowany cały plaster łatwiej potem na zręczne sztuczki krajać. Drugim ważnym warunkiem jest masło niezbyt twarde; stać powinno w pokojowej temperaturze najmniej 12 godzin, następnie położywszy je na miseczkę lub doniczkę, wałkiem rozbijać trochę na jednolitą, dość miękką masę, którą daleko łatwiej i prędzej się smaruje. Trzecim warunkiem jest, aby wszystkie prowianty użyte do położenia na wierzch były świeże, delikatne i bardzo cienko krajane. (…) Na eleganckie tartinki idzie sarna, z zająca sam comber, indyk, pasztet zimny, pain de gibier lub galantina z drobiu. Po poło