Postne obżarstwo

Słowo post to pożyczka z niemieckiego fasten. Przynieśli je niemieccy mnisi, którzy w chrystianizacyjnej misji przeprawiali się za Odrę na wschód. Na dobre jednak sam post wprowadził u nas w X w. św. Wojciech. Nie było to jednak – jak wiemy z historii – zadanie łatwe. Ale też dzięki temu Wojciech zyskał swą chwałę. Częste i rygorystyczne posty były widomym wyrazem wierności nowej w tej okolicy świata wierze, a więc kolejni władcy dbali o ich przestrzeganie, często w szczególny sposób. Na przykład za czasów Bolesława Chrobrego osobom łamiącym post wybijano przednie zęby. Post oznaczał przede wszystkim zaniechanie jedzenia mięsa, tłuszczów zwierzęcych, niekiedy nawet jaj i mleka. Zaprzestawano także zabaw oraz wszelkiej wesołości i – w czasie wielu postów – również pożycia małżeńskiego. Posty uważano za dodatkową formę poświęcenia się Bogu, za istotny argument dołączany do próśb kierowanych do niego, a w końcu – jako wyjątkowe, dolegliwe, a zatem zasługujące na nagrodę, poświęcenie suplikanta. Jeszcze w XIX w. było w Polsce ponad sto postnych dni w ciągu roku. Nic więc dziwnego, że w naszej kuchni wymyślono tak wiele dań bezmięsnych, iż stały się one polskim znakiem firmowym. Dania z kasz, grzybów, warzyw, jaj, ryb to istne dziełka kulinarne. Zwłaszcza z ryb słynęła polska kuchnia. Dla biedaków pożywieniem wiernie towarzyszącym przez 40 dni oczekiwania na Wielkanoc były śledzie. Nic więc dziwnego, że w ostatnim dniu postu czekał śledzia marny koniec: wieszano go na suchym drzewie, jak pisze ksiądz Jędrzej Kitowicz, „karząc go niby za to, że przez sześć niedziel panował nad mięsem, morząc żołądki ludzkie słabym posiłkiem swoim”. Znaczenie postu jest ważne zarówno w religii, obyczaju czy historii, jak i w tradycji kulinarnej, za istotną uznawano od dawna także jego wartość dla zdrowia. 200 lat temu „najznamienitszy kucharz” – jak sam się określał Jan Szyttler, autor kilkudziesięciu książek kulinarnych wydawanych w ogromnych, jak na owe czasy, nakładach i dzięki temu niezwykle popularny, pisał: „To się zgadza z ogólnem zdaniem lekarskiem, że pokarmy rybne lub jarzynne, byle dobrze urządzone, nie tylko nie są dla człowieka szkodliwe, ale nadto, zdrowiu pomocne”. W ten sposób poszczący od razu otrzymywał nagrodę za swoje poświęcenie, uzyskując dodatkowo korzyści zdrowotne. Obecnie w Kościele katolickim, który przed wieloma wiekami wprowadzał posty, zakazy zostały rozluźnione: wierni w dużej mierze zwolnieni są z obowiązku poszczenia, dopuszcza się nawet jedzenie mięsa w Wigilię, co w polskiej tradycji jest czymś niesłychanym. Silny jest jednak obyczaj: nawet osoby, które nie mają motywacji religijnej, w piątek częstokroć zjadają raczej kanapkę z serem niż z wędliną, a na obiad rybę zamiast befsztyka. W niewielu też domach na wigilijną wieczerzę, który to posiłek od stuleci bywał postny, pojawiają się dania mięsne. Jak zaś nakazuje wielowiekowy obyczaj, posiłki w Wielki Piątek, zawsze skromne i bezmięsne, są takie i dziś. Wielkopiątkowe dania bywają jednak unikalne, niezwykłe, podkreślające wagę tego dnia. Polskie posty bywały bardzo smaczne. Ale ponieważ były to, i są, jednocześnie zawsze posiłki skromniejsze, dzięki nim nabieramy sił na wielkanocne smakowitości.   Polska kuchnia postna wcale nie wyklucza obżarstwa. W arystokratycznych domach przed laty,