Jak Gdańsk chciał „renaturyzować” wydmy

Zimą plażą i morzem interesują się głównie morsy – miłośnicy lodowatych kąpieli. Lecz nie tym razem. Nad morzem trwają dyskusje, jak gospodarować tą cenną przestrzenią, o którą latem ludzie toczyli boje przy użyciu parawanów. W Świnoujściu władze rozpoczynają właśnie procedurę planistyczną dla plaż. Miasto ma plan zagospodarowania przestrzennego dla całej dzielnicy nadmorskiej, włącznie z plażą, ale nie do końca spełnia on oczekiwania włodarzy. Chodzi o więcej trwałej infrastruktury, o jej gabaryty i estetykę. A także o rozstrzygnięcie kwestii wynajmowania plaż hotelom. Nic oryginalnego. Nie to, co w Gdańsku, który zelektryzował mieszkańców wizją „renaturyzacji” swojego pasa nadmorskiego. Krajobrazy wydmowe Magistrat odpalił pomysł jeszcze latem. Była mowa o odtwarzaniu wydm, przywracaniu roślinności wydmowej, otwieraniu widoków na morze, o tym, że miasto chce, by krajobraz przypominał ten z początków ubiegłego wieku. – Wtedy plaża była znacznie szersza, nie było siatek czy drutów kolczastych otaczających wydmy – opisywał Maciej Lorek, dyrektor Wydziału Środowiska. – Wejścia na plażę nie zawsze biegły w sposób prostopadły do morza, często miały wygląd deltowy. Także wydmy nie były w całości zalesione, dzięki czemu istniały osie widokowe, których dziś brak. Dyrektor Lorek jako jedno ze źródeł inspiracji wskazywał cypel helski. Tam przywrócono dawny wygląd wydmy. Wykarczowano gatunki obce, jak róża pomarszczona i wierzba kaspijska. Wydmą puszczono wokół cypla pomosty spacerowe na palach. Gdańskowi też marzyła się kładka na wydmie, puszczona równolegle do nadmorskiego deptaka. Jako pierwsze zafundowało ją sobie Świnoujście. Tam chciano zbudować 4 km pomostów, aż po granicę z Niemcami. Skończyło się na 800 m. Dalej na przeszkodzie stanęła natura w postaci chronionych siedlisk roślin i owadów. Jednak cypel helski, zwolniony nie tak dawno do cywila przez wojsko, to obszar bardzo naturalny. Nie może być wzorcem dla Gdańska, gdzie tereny nadmorskie zostały mocno przekształcone. Dziś przyległe do plaży wydmy porastają gęsto krzewy i drzewa. Wprowadzono je tam nie bez powodu – dobrze umacniają brzeg (róża pomarszczona, wierzba). Inne (klony, akacje) same dokonały ekspansji. Przedstawiciele Urzędu Morskiego w Gdyni, który odpowiada za ochronę brzegu, mówią wprost: traktujemy te wydmy jak budowle hydrotechniczne. Mają chronić przed powodzią. A jest co chronić. Bo za parkiem i laskami, w miejscu, gdzie sto lat temu były łąki i torfowiska, wyrosły potężne osiedla, zamieszkane przez około 150 tys. ludzi. Roman Kołodziejski, główny inspektor ochrony wybrzeża z UM w Gdyni, wspomina sztorm w październiku 2009 r., kiedy woda przelewała się na ścieżkę rowerową i promenadę. W Sopocie drzewa i krzewy stabilizujące piasek na wydmach zostały niedawno przycięte i przerzedzone, tak by odsłonić widok na morze dla spacerujących deptakiem. Gdańska wizja zakładała znacznie więcej – wycięcie, wykarczowanie drzew i krzewów, by w ich miejsce posadzić roślinność wydmową. Wycinka miała objąć także fragmenty lasu na zapleczu wydm. Z założeniem, iż na wyciętych wyspowo goliznach zaczną się tworzyć wydmy. Zakładano też przesunięcie w głąb lądu wspomnianego już deptaka i ścieżki rowerowej. „Gdańskie plaże czeka rewolucja” – komentowała lokalna prasa. Opracowanie koncepcji zmian w pasie nadmorskim (koszt 95 tys. zł) Gdańsk zlecił firmie Biuro Projektów Środowiskowych (BPŚ). Zlecenie, prócz koncepcji, obejmowało konsultacje społeczne, inwentaryzację przyrodniczą i rozmaite analizy. Zaskakujące było to, że miasto wcześniej niczego nie uzgodniło z Urzędem Morskim w Gdyni, który na plażach i wydmach ma głos decydujący. Przedstawiciele administracji morskiej, dopytywani przez media, postawili sprawę jasno: na żadną rewolucję się nie zgodzą. Krajobrazy barowe W tym samym czasie, gdy Gdańsk wytyczał sobie drogę „ku naturze”, Gdynia w imię ochrony oksywskiego klifu przed osuwaniem betonowała bulwar na przedpolu (1,6 km, oddany w listopadzie 2015 r.). Zaś Sopot – wzór dla wielu mniejszych nadmorskich kurortów, kontynuował marsz ku rozrywce. Piasek i morze były tłem uatrakcyjniającym nie tyle wypoczynkowy, ile imprezowy biznes. Restauracje i bary zajmowały połowę, a nawet dwie trzecie szerokości plaży. A gdy w lipcu 2015 r. radni głosowali za dalszym zwiększeniem w pasie nadmorskim liczby punktów gastronomicznych – ich przeciwnicy zbierali podpisy pod petycją do wojewody, aby uchwałę rady unieważnił. Do włodarzy zaczęło w końcu docierać, że sprawy zaszły za daleko. Wybuchł spór ze spółką Art Invest (organizatorka sopockich klubów dla dorosłych), która dzierżawiła od miasta obiekt Zatoka Sztuki wraz z sąsiadującym z nim pokaźnym kawałkiem plaży. W listopadzie radni zdecydowali o ograniczeniu liczby koncesji na handel alkoholem. Gdańsk też zdradzał tendencje do nieplażowego urządzania plaży. Na lato 2015 r. miasto za milion złotych postawiło stadion przy molo w Brzeźnie. Sezonowy (od czerwca do końca września, potem demontowany). Ale z boiskiem i trybunami na 600 osób, zajmujący niemal całą szerokość plaży. Obok stanął bar z tarasem widokowym i lożą VIP. W barze, jak na obiekt sportowy przystało, cieszyła oko bogata galeria gatunkowych alkoholi. Kompleksem zarządza firma Artura Siódmiaka, byłego reprezentanta Polski w piłce ręcznej. Lidię Makowską, gdańską aktywistkę ruchów miejskich, poruszyła informacja prasowa, że firma ta za dzierżawę w ciągu trzech lat wpłaci do kasy miasta 52 tys. zł. Sprawdziła, że bary plażowe w Sopocie płacą miastu 15–20 tys. zł miesięcznie i same się musiały wybudować. – Można było za ten milion zrobić coś dla Domu Zdrojowego w Brzeźnie, zabytku w opłakanym stanie – komentuje Makowska. Krajobrazy społeczne Więc gdy w Gdańsku padło słowo „renaturyzacja” (rychło zastąpione „rewitalizacją”, a potem „odnową”), nie wywołało ono entuzjazmu, tylko podejrzliwość. Internauci komentowali: „W Sopocie na wydmach wycięto wierzbę kaspijską i krzewy i natychmiast na oczyszczonych z zieleni miejscach ustawiono i rozbudowano budy z napojami i żywnością. (…) W Gdańsku dążą do tego samego”, „pod pretekstem renaturyzacji wycinamy drzewa, przywracamy widoki i wydmy. Drzew wycinamy jednak na tyle dużo, że powstają polanki, na których deweloperzy budują kolejne ogrodzone osiedla”. Pas nadmorski jest obiektem westchnień deweloperów. Powgryzali się w przyplażowe laski, osaczyli Park Reagana. Potem mieszkańcom zamkniętych osiedli zaczęło przeszkadzać życie plażowe, np. festiwale rzeźby. Ale władze miasta sprzyjały inwestorskim zamierzeniom. Optowały choćby za budową wysokiego hotelu, choć dojazd do niego miał przeciąć alejki spacerowe. Ludzie – z których wielu miało świadomość, że istnienie w tym rejonie dużej enklawy zieleni wynika głównie z faktu, iż jest to teren ochrony ujęcia wody dla jednej trzeciej Gdańska – zwierali szyki przeciwko takim zakusom. Stąd nagłe nawrócenie władzy na naturę wzbudziło wątpliwości i czujność. Tym większą, że we wrześniu 2015 r. gdańscy rajcy uchwałą wyrazili wolę budowy tzw. Drogi Zielonej, czyli drogi tranzytowej równoległej do nadmorskiego pasa. Jej powstanie będzie oznaczać odcięcie wielkich osiedli (Zaspa, Przymorze, Żabianka) od terenów rekreacyjnych, na których naturalnym charakterze magistratowi ponoć tak zależy. Te wszystkie sprawy odcisnęły piętno na poświęconych wydmom jesiennych konsultacjach społecznych. Dr Marcin Gerwin, sopocianin, działacz ruchów miejskich, który współprowadził te konsultacje