W Łodzi ratują zagrożonego kazuara

Przyjechał z Holandii. Hodowlany, bez doświadczeń ze środowiska naturalnego: lasów deszczowych Nowej Gwinei i Australii. Nieświadomy, że można mieć swoje, nawet pięciokilometrowe terytorium, na które nie wolno wejść innemu. A innej – tylko w określonym czasie i wyłącznie na jego warunkach. W Łodzi dostał sto metrów kwadratowych. Na nich drzewa, ściany, dach. Pod nim jedzenie: jabłka, buraki, myszy, skorupy jajek. W lasach deszczowych niektóre gatunki roślin kiełkowały dopiero po przejściu przez jego układ pokarmowy. Tu nie było na to warunków, poza tym wszystko, co przetrawił, było natychmiast sprzątane. Za furtką oddzielającą podobny metraż kręciła się przedstawicielka jego gatunku. Większa, cięższa i starsza. On zmieniał umaszczenie na rude, tamta miała imponująco czarne pióra, twardą narośl na głowie i ostre, masywne pazury. Co roku o tej samej porze tamta wydawała dudniące, wibrujące dźwięki. On podbiegał wtedy do furtki, wystawiał głowę, nasłuchiwał. Ale kiedy po pięciu latach otworzono dzielące ich drzwi, zawahał się przed wejściem na obce terytorium. Mimo że tamta na jego widok skakała i przysiadała, jakby zapraszając. Trudne początki Michał Sobczak, kierownik sekcji hodowlanej w łódzkim zoo, przyznaje, że z tamtym spotkaniem wiązał duże nadzieje. Do tej pory kazuary hełmiaste – zagrożony gatunek ptaków, z wysokim ryzykiem wymarcia – nie miały w Łodzi szczęścia do rozrodu. Najpierw, w latach 80., musiały kopulować w godzinach pracy personelu, czyli w przedziale od 9.00 do 16.00. Dyrekcja obawiała się, że inaczej zrobią sobie krzywdę, a tak personel miał je na oku i zawsze mógł rozdzielić. – Kazuary są samotnikami i bronią swojej intymności – przyznaje Sobczak. – Szczególnie samice, większe i agresywne, mogą być niebezpieczne dla mniejszych i spokojniejszych samców. Tylko raz spotkał się z samczą agresją: spokojny przez lata kazuar, dopuszczany co roku do groźnej samicy, poza sezonem wykorzystał nieuwagę personelu i przedostał się do jej boksu. Aby tam jednym celnym kopnięciem pozbawić ją życia. Na szczęście inne samce – jeden hodowany w Niemczech, drugi w Anglii – nie były agresywne. Po sezonowym łączeniu wybiegów każdy instynktownie robił swoje. Para kopulowała i samica składała jaja. Ale potem i ona, i on nie byli zainteresowani ich wysiadywaniem. Na wolności, w ginących lasach deszczowych czy na sawannie, samica idzie dalej, a samiec siada, czeka, aż wreszcie uczy małe ptaki życia. W zoo na całym świecie wyręczają go inkubatory – ale zwykle bez powodzenia. W Łodzi tylko raz z takiego sztucznie wygrzanego jaja wykluł się pisklak. Nieudany. Miał krzywe nogi, problemy z układem kostnym. Po dwóch miesiącach padł. Udany finał Kiedy mimo otwartej furtki i okresu lęgowego kazuar z Holandii nie chciał kopulować, ludzie – z braku literatury fachowej – wytłumaczyli to po swojemu. Niedojrzałością. Mówili: może i ma czarne pióra, ale na wolności, w lasach deszczowych, pewnie biegałby jeszcze w stadzie z innymi młodymi. Odkrywał przyjemność z pływania, polowania na małe ptaki i bezkręgowce. Już wyrzucony z areału zajętego przez matkę i ojca. Jeszcze na etapie poszukiwania własnego, z wyraźnie zaznaczonymi granicami. Mimo to, kiedy po roku samica znów zaczęła wydawać basowe, wibrujące dźwięki, ponownie otworzyli furtkę. Tym razem wszedł. Niepewnie stawiając łapy przypominające szpony dinozaura, łypiąc pomarańczowym okiem, strosząc czarne pióra. Samica, czekająca w półprzysiadzie z podniesionym ogonem, początkowo była zniecierpliwiona. Kilka razy zrzuciła go z karku i dziobnęła w nogę, aby wreszcie na parę minut zastygnąć w bezruchu. Jeszcze przy otwartej furtce ptaki robiły to, co nakazywał im instynkt. Po czym ona zniosła trzy jaskrawo zielone jaja, a on wygrzebał dołek, poskładał na kupkę kilka gałęzi, jakieś piórka i liście – i te jaja. Które pilnie podmieniono na atrapy. – Nie wiedziałem, jak się samiec zachowa. Może i uwił gniazdo, ale mógłby – jak inni hodowlani – omijać jaja albo je niszczyć – tłumaczy Michał Sobczak. – Ale kiedy on zaczął wysiadywać atrapy, natychmiast znów je podmieniliśmy na prawdziwe jaja. Już wtedy Sobczak wiedział, że ten kazuar jest inny. Musiał mieć coś, czego brakowało znanym mu do tej pory, wychowywanym w niewoli. Czyli: oprócz instynktu wzorzec zachowania. Jakiś samiec musiał go wysiadywać z jaja przez 48 do 56 dni, a potem razem z resztą stada wodzić przez 9 miesięcy. – Może przez moment wychowywał się na wolności? A może któryś z jego przodków, żyjący w zoo, wykluł się w lasach deszczowych, wysiedział samca, który potem, już w sztucznych warunkach, powielił wzorzec ojca? – zastanawia się Sobczak. Tego nie wiadomo. Grunt, że kazuar z Łodzi, tak jak jego przodkowie z Nowej Gwinei czy Australii, trzy miesiące przesiedział na jajach. Z trzech wykluło się jedno pisklę. Szare, z czarnymi paskami na piórkach przypominających sierść warchlaków dzika. Samiec nie odstępował go na krok. Podsuwał kawałki owoców, liście, małe gryzonie wrzucane do klatki przez opiekuna zwierząt. Skubał delikatnie po karku, zawracał, kiedy zapędzał się za daleko. W tym samym czasie samica, odgrodzona furtką i siatką, zajmowała się wyłącznie sobą. Na wolności zaszyłaby się tam, gdzie ciepło, wilgotno i cieniście – i daleko od ludzi. Których, gdyby podeszli za blisko, mogłaby zabić. W Łodzi ludzie byli za siatką, po tych latach kojarzyli jej się dobrze – z jedzeniem i doprowadzaniem samca. Czuły tata Nie wiadomo, czy łódzki samiec kazuara wytworzył coś na kształt więzi z pisklęciem. Na wolności trudno go obserwować, a wniosków z hodowli brak. Pewnie nie miało dla niego znaczenia, że wysiedział i wodził za sobą przez sześć miesięcy syna. Za to personel zoo, który oddzielił dorastające młode od ojca, był zachwycony. Samiec kazuara z instynktem i wzorcem oznacza nadzieję dla gatunku! I jest drogocennym egzemplarzem, za który – w dro